آسیب های اجتماعی که به تعبیر بعضی از اندیشمندان حاصل ومعلول مستقیم انقلاب صنعتی هستند،در اکثر جوامع وجود دارند و تاثیرات خود را می گذارند.اما آن چه جوامع مختلف را در این مورد از هم متفاوت می سازد،نوع نگرش این جوامع به علل به وجود آورنده آسیب ها و راهکارهای اصلاح وبهبود آن است.در مورد نگرش،آن چه مهم است این که این آسیب ها چرا به وجود آمده اند؟آیا وجود آسیب ها در جوامع امری لازم وضروری است یا می توان جامعه ای بدون آسیب داشت؟ پاسخ به این پرسش ها مستلزم شناخت نظریه های مختلف جامعه شناسی و روان شناسی است که هرکدام سعی درتبیین مسائل ،آسیب ها وبحران های اجتماعی از نظر گاه های مختلف دارند.این دید گاه ها متاثر از باورهای سیاسی و اقتصادی هر جامعه است.

    در مورد راهکارهای اصلاح وبهبود آسیب های اجتماعی هم نظرگاه های مختلفی وجود دارد.عده ای روش انکار و پرده پوشی را تجویز می کنند وعده ای دیگر به روش های پلیسی وسرکوب اعتقاد دارند.جوامعی هم وجود دارند که به این مسائل نگرشی علمی و منطقی دارند وسعی می کنند با قبول وجود این آسیب ها،علت آن ها را با استفاده از روش های علمی بشناسند و برای حذف یا به حداقل رساندن آن ها از روش های منطقی سود ببرند.این جوامع،آنهایی  هستند که در آن ها انباشت علمی صورت گرفته ودراثرارتباط با فرهنگ های مختلف به سطحی از آگاهی رسیده اند که به حق آزادی و برابری انسان ها و حق برخورداری تمامی انسان ها از حقوق مادی ومعنوی اعتقاد داشته باشند.

  آن چه در مورد آسیب های اجتماعی در ایران می توان گفت این است که به وضعیت خاص سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه،آسیب های اجتماعی علاوه بر این که مسئله ای اجتماعی شمرده می شوند،بار ارزشی نیز دارند.یعنی یک آسیب که در یک جامعه ی با سیاست لیبرال ،فقط یک جرم محسوب می شود،در ایران علاوه بر جرم بودن،گناه به شمار می رود.این نگرش خاص به مسئله ی اجتماعی باعث می شود که مجرم یا منحرف بیشتر از آن که جامعه و روابط حاکم بر آن را عامل انحراف خود بداند،خودش را گناه کار می بیند واین می تواند یکی دیگراز آسیب های فردی و اجتماعی   باشد.                                                                                                                

  سیاست های اجتماعی هر جامعه ای روش های مختلفی را در برخورد با آسیب های اجتماعی پیشنهاد می کند.شیوه ی برخورد با این مسائل هم چنان که پیشتر گفته شد،ارتباط مستقیمی با این سیاست ها دارد.این سیاست ها را هم نهادهایی که در تمامی جوامع وجود دارد تعیین می کند.در جوامع مدرن امروز تمایل بر این است که این سیاست ها هرچه بیشتر توسط نهاد آموزش و پرورش و نهاد خانواده به جامعه تزریق شده و نهاد سیاست حداقل دخالت را در این امور دارد.اما در جوامعی که در آن ها نهاد سیاست قدرتمندتر است، این سیاست ها توسط این نهاد وضع و به جامعه دیکته می شود.تجربه نشان داده است که جوامع نوع اول در مهار بحران های اجتماعی موفق تر عمل کرده اند.چون مردم راهکارهای مقابله با آسیب های اجتماعی را وضع واز آن ها حمایت می کنند.اما در جوامعی که سیاست های اجتماعی را نهاد سیاست وضع می کند،لاجرم باید ضمانت های اجرایی آن ها را هم تعیین کند که در این حال استفاده از نیروهای حافظ قوانین و حامی نظام سیاسی مثل پلیس ضرورت پیدا می کند.

حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی نیزبه سیاست های اجتماعی مربوط است.دراین مورد نیز وقتی حمایت از آسیب دیدگان به طور کامل در اختیار نهاد سیاست قرار می گیرد،این نهاد از دیدگاه منافع خود به آن ها نگاه می کند،اما وقتی مردم یک جامعه به حمایت از این آسیب دیدگان می پردازند،بسیار عمیق تر و کامل تر عمل می کنند.چون مردم در متن این آسیب ها قرار دارند،آن ها را خوب می شناسند وبرای حمایت ازافرادی که دچار بحران هستند انگیزه های قدرتمندی دارند.

  یکی از راهکارهای حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی،سازمان ها وتشکل های غیر دولتی است.این سازمان ها که در تمامی جوامع ریشه دارند در عصر کنونی کارکردهای مختلف و موثری پیدا کرده اند و نقش مهمی در حیات جوامع ایفا می کنند.سازمان های غیردولتی با تاثیرگذاری در وضع و اجرای سیاست های اجتماعی،در نقش های مختلفی مثل مشاور دولت،منتقد دولت وگاه حتی به عنوان بازوی اجرایی سیاست های اجتماعی دولتها فعالیت دارند.این سازمان ها با ویژگی های منحصر به فردی که دارند،امروزه به نماد حکومت مردم تبدیل شده اند و به نظر می رسد در هر جامعه ای که این سازمان ها فعال تر و گسترده تر عمل می کنند،آرمان حکومت مردم بر مردم دست یافتنی تر می نماید. 

رشد صنعت و پیشرفت تکنولوژی:

 اگر در جامعه ای رشد صنعت به سرعت افزایش یابد و درآمد ناشی از آن صنعت به طور عادلانه توزیع نگردد، امکان وقوع سه اتفاق وجود دارد:

اولاً کارکنان برای اداره زندگی خود مجبور می شوند ساعات بیشتری را به کار مشغول شوند و این به نوبه خود موجب خستگی جسمی و روحی در افراد می شود.

اگر در آن جامعه برای تفریح و گذراندن اوقات بیکاری مردم از طرف دولت برای استفاده از اوقات فراغت، برنامه ریزی های اجتماعی نشده باشد، زمینه مساعدی برای گرایش به انحرافات اجتماعی فراهم می شود.

ثانیاً مشکل ترافیک در شهرهای بزرگ منجر به خستگی ناشی از کار در افراد شده در نتیجه والدین قدرت تربیت و سرپرستی فرزندانشان را نخواهند داشت و بی توجهی نسبت به پرورش کودکان و نوجوانان به گرایش آنان به سمت انحرافات اجتماعی از قبیل اعتیاد، سرقت و... کمک خواهد کرد.

ثالثاً رشد شهرها باعث افزایش فاصله و شکاف طبقاتی شده و این خود به خود باعث می شود برقراری ارتباط با دوستان و خویشاوندان کمتر شده و زمینه برای ایجاد انحرافات اجتماعی فراهم شود.

 ستیزه والدین:

اختلافات زناشویی و نزاع بین پدر و مادر باعث می شود محیط خانواده برای تربیت فرزندان، ناامن و نامناسب شود. وقتی خانواده، کانون و محیط مناسبی برای زندگی نباشد، انسان سعی می کند بیشترین اوقات خود را در خارج از خانواده بگذراند و این کار ارتباط او را با دیگرانی که چون شکارچیان ماهری به دنبال شکار می گردند، زیاد می کند و آنها پس از شناخت مشکل شخص در نقش انسانی دلسوز ظاهر شده و برای فرار از این واقعیت تلخ، فرد را به سوی اعتیاد و دیگر انحرافات اجتماعی فرا می خواند. هر چقدر ستیزه های خانوادگی بیشتر باشد، احتمال کشش به طرف انحرافات اجتماعی بیشتر است.

 شیوه های تربیتی والدین:

مطالعات و تحقیقات نشان می دهد که رفتارهای کودکان و نوجوانان با شیوه های تربیتی والدین رابطه مستقیم و تنگاتنگ دارد. شیوه های تربیتی والدین می بایست با سطح نیازها و خواسته های مختلف فرزندان و همچنین با متدهای تربیتی صحیح اسلامی هماهنگ باشد. چنانچه والدین از شیوه های تربیتی مبتنی بر اصول اعتقادی و مذهبی استفاده نمایند، نتیجه مطلوب در رفتار فرزندان منعکس خواهد شد.

عدم آگاهی و بینش صحیح والدین:

مطالعات نشان می دهد کسانی که محروم از تحصیلات بوده و بینش صحیح نسبت به جامعه، تربیت و... نداشته باشند، امکان فریب خوردن و انعطاف پذیری آنها برای ارتکاب به کارهای انحرافی و برخلاف قانون بیشتر است. چون تخصص و آگاهی ندارند، نمی توانند از طریق عادی، زندگی خود را تأمین کنند و به همین دلیل است که جامعه شناسی یکی از راه های پیشگیری از جرائم را عدالت آموزشی می داند.

امروزه آسیب های اجتماعی  به عنوان یک تهدید جدی سلامت کودکان و نوجوانان را با خطر مواجه ساخته است. رشد شهرنشینی، پیدایش جامعه توده وار یا گسترده، برخورد و تضاد میان هنجارها، از هم پاشیدگی روابط متقابل بین افراد، تأثیر گروه همسال و... توجه به آسیب های اجتماعی را امری اجتناب ناپذیر ساخته است. اگرچه آسیب های اجتماعی می تواند بسیار گسترده باشد لیکن می توان مسائلی از قبیل اعتیاد ، فرار از خانه ، خشونت ، انزوای اجتماعی، ناهنجاری های رفتاری، سرقت و کودک آزاری را از جمله نتایج آسیب های اجتماعی عصر حاضر تلقی کرد.

   در این بخش به اجمال، عوامل مؤثر در ایجاد آسیب های اجتماعی و نقش خانواده در پیشگیری از آنها را مورد بررسی قرار می دهیم.

عوامل مؤثر در ایجاد آسیب های اجتماعی:

مطالعات انجام شده در ارتباط با آسیب های اجتماعی، عوامل زیر را منشاء بسیاری از انحرافات اجتماعی قلمداد نموده اند. در این بخش هر یک از عوامل به اجمال مورد بررسی قرار می گیرد: 

نابرابری های اقتصادی و اجتماعی:

اختلافات طبقاتی هر جامعه، افراد را در موقعیت هایی قرار می دهند که نمی توانند نقش های اجتماعی مناسب خود را بیابند و موجب اختلاف در هنجارهای اجتماعی می شود. در نتیجه، ستیزه هنجارهای اجتماعی، تفاوت معیارها را به وجود می آورد و عدم تعهد به معیارها و تردید در اصالت آنها، عدم پایبندی به قوانین را ایجاد می کند که این به نوبه خود تضادهای اجتماعی را افزایش می دهد. درون این تضاد، کشش به سمت انحرافات اجتماعی وجود دارد.

فقر مادی خانواده:

 در مطالعات علمی نشان داده شده است که فقر مبنا و اساس انحرافات اجتماعی است. از آن جایی که بیشتر مجرمین، معتادین به مواد مخدر و الکل، مبتلایان به امراض روانی و اشخاصی که اقدام به خودکشی می نمایند، از طبقات پایین اجتماعی بوده اند در عصر حاضر از فقر به عنوان عامل عمده انحرافات اخلاقی یاد شده است. ارتکاب جرائم طبقات فقیر از شکافی که بین خواسته های جوانان آن طبقه با آن چه که در دسترس آنهاست، سرچشمه می گیرد. عمده ترین علت انحرافات اخلاقی طبقه فقیر نتیجه فشارهای حاصله از شکست در رسیدن به هدف های معین است.

 بیکاری:

 بیکاری به عنوان یک مسئله اجتماعی زمینه مساعدی برای انحرافات اجتماعی است. افراد بیکار بیشترین اوقات خود را در اماکن عمومی از جمله پارک ها می گذرانند و این گونه اماکن، بهترین و مناسبت ترین مکان برای کشش به سمت انحرافات اجتماعی از جمله اعتیاد  است.

 رفاه اقتصادی خانواده:

در خانواده هایی که رفاه و درآمد اقتصادی زیاد است، روابط انسانی بر اثر کثرت کار و یا سرگرمی ضعیف تر می گردد. ضعف روابط انسانی به نوبه خود عامل مساعدی برای کشش به سوی انحرافات اجتماعی است. امروزه والدین و فرزندان نسبت به هم احساس و عاطفه گذشته را ندارند، چون با یکدیگر تماس و ارتباط کمتری دارند و از طرف دیگر افرادی که درآمد بیشتر از حد دارند، موقعیت و زمینه مساعدتری برای تفریحات متنوع در داخل و یا خارج از کشور را دارند و بدیهی است که این قبیل امکانات برای مصرف و فروش مواد مخدر زمینه بسیار مساعدی است.

سازمان های غیر دولتی یا NGO  ها، تجلی مشارکت مردم در تمام نهادهای سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی جامعه محلی ، ملی و بین المللی است.این سازمان ها که ریشه در آموزه های مذهبی جوامع و نوع معیشت  مردم هر جامعه ای دارد امروزه به یکی از بازیگران اصلی صحنه های بین المللی تبدیل شده و در معادلات سیاسی-  اقتصادی جهانی نقش بسیار موثری ایفا می کند.

برای سازمان های غیر دولتی تعاریف مختلفی وجود دارد.دست اندرکاران این سازمان ها بسته به نوع نگرشی که به آن دارند تعاریف گوناگونی ارائه داده اند.در بانک اطلاعات سازمان های غیردولتی ایران این سازمان ها به شکل زیر تعریف شده است:

 «سازمانی غیر دولتی محسوب می­شود که تشکیلات وساختاری مشخص داشته، غیر حکومتی باشد؛همچنین عمده اعتبار آن از بخش غیر دولتی تأمین شود، نیز غیر انتفاعی و داوطلبانه بوده، پاسخگوی تمام یا بخشی از نیازهای جامعه­ی خود باشد.»

از مجموع بررسی­های صورت گرفته در زمینه­ی سازمان های غیر دولتی ونیز شناسایی و تمیزسازمان های مختلفی که با چنین هدف و فلسفه­ای فعالیت می­کنند، می­توان ویژگی­های زیر را برای این سازمان ها مورد تاکید قرار داد :

1- غیر انتفاعی بودن : این سازمان ها با انگیزه­ی سود جویی شکل نگرفته­اند و در پی کسب سود برای اشخاص یا دسته­های خاص نیستند. هر چند سازمان های غیر دولتی می­توانند در فعالیت­های بازرگانی شرکت کرده تولید سود و سرمایه کنند، سود وسرمایه­ی آن­ها باید صرفا برای اجرای مأموریت سازمان به مصرف برسد یا در  سازمان سرمایه­گذاری شود.

2- نداشتن وابستگی به دولت : سازمان های غیر دولتی را مردم تأسیس می­کنند وعموما دولت­ها در ایجاد و مدیریت آن­ها نقش ندارند؛ از قبیل انجمن­ها، مجامع، گروه­های حرفه­ای و سازمان های خیریه و مذهبی. به دیگر سخن این سازمان ها در ساختار دیوانسالاری دولتی جایی ندارند. با وجود غیر دولتی بودن این سازمان‌ها، برخی دولت­ها با هدف گسترش مشارکت­های مردمی در تأسیس و مدیریت این سازمان ها دخالت می‌کنند.

3- داوطلبانه : خصلت عمده­ی سازمان های غیر دولتی آن است که مردم به صورت داوطلبانه آن­ها را تشکیل داده­اند. با وجود آن­که این سازمان ها باید تابع قوانین ومقررات باشند؛ هیچ تشکیلات دولتی نباید در شرایط عادی دستور ایجاد، اداره و انحلال آن­ها را صادر کند وهر چند این سازمان ها به استخدام کارمند اقدام می‌کنند، به مشارکت داوطلبانه­ی بسیاری از افراد علاقه­مند، برای خدمت در هیئت مدیره وکمک های دیگر متکی هستند.

4- برخورداری از شخصیت حقوقی: برای گسترش فعالیت سازمان های غیر دولتی،قوانینی وضع می شود که بر اساس آن،این سازمان ها به ثبت رسیده،از شخصیت حقوقی مستقل برخوردار می شوند.این امرموجب جلب اعتمادمردم به آنهاشده واز این طریق آنها میتوانندباسازمان های دولتی قرارداد امضا کرده،از تسهیلات مختلفی نظیروام بانکی استفاده کنند.

5- مدیریت دمکراتیک ومشارکتی: محققان معتقدند که در این سازمان ها فرآیند دمکراتیک یا مردم سالاری اهمیت بالایی دارد؛زیرا این روند،مشارکت مستمر افراد داوطلب را تضمین می کند.ماهیت مردمی سازما ن های غیر دولتی اقتضا می کند که فرآیند اداره آنها از پایین به بالا و مشارکتی باشد.برهمین اساس نیز مدیران آن­ها از سوی اعضـا انتخـاب ودر صـورت عـدم رضایـت از عمـل کردشـان برکنـار می شوند.این ویژه‌گی سـبب می شود که اعضـا همـواره بر عمـلکرد مـدیران نظارت داشته باشند ومدیران پاسخ گوی عملکردشان در برابر اعضا باشند.و به این ترتیب نیز سازمان از پویایی بیشتر برخوردار شود.بنا براین،هرچند سازمان ها به سوی نخبه گرایی حرکت کنند از ماهیت دمکراتیک بودن به دور خواهند شد.

6- خود گردان : سازمان های غیر دولتی، از نظر مالی خودگردان هستند. هرچند آن ها از دولت، افراد خیر، سازمان های بین­المللی و ... کمک­هایی دریافت می کنند، این کمک­ها نباید به گونه ای باشد که وابستگی­شان را به منابع کمک­دهنده فرا هم کرده، آن­ها را از اهداف و تعهدات اجتماعی شان دور سازد.

 7- غیر سیاسی بودن: این سازمان ها تعهد اجتماعی دارند هدف اساسی آن­ها خدمت به اجتماع، فقرا، گروه‌های آسیب پذیر، رفع تبعیض­های جنسی، نژادی، مشکلات محیطی و ... است. ساز و کار­های تاسیس سازمان های غیر دولتی نیز با سازمان های سیاسی ( احزاب ) متفاوت است و معمولاً آن­ها در زمان تأسیس تعهداتی مبنی بر وارد نشدن به حوزه­های سیاسی می سپارند. در برخی کشور ها  نظیر   اندونزی  زمانی که سازمان های غیر دولتی با احزاب همدستی داشته اند، دولت مانع گسترش آن­ها شده است. با این همه، این ویژگی نباید به معنی اجتناب از حرکت های جمعی و انتقـادی به برنـامـه ریزی های دولتـی و بیـن المـللی تلقـی شود. آن­ها می توانند از سازمان های ملی و بین المللی انتقاد کنند، برنامه هایشان را افشاء کنند و راهپیمایی های مسالمت آمیزی ترتیب دهند.

8- معافیت مالیاتی: همان طور که سازمان های غیر دولتی به صورت غیر انتفاعی اداره می شوند و با هدف خدمات رسانی به اقشار آسیب پذیر و توسعه اجتماعی فعالیت می کنند، از پرداخت مالیات معاف هستند.

یکی از مهمترین ویژگی های سازمان های غیر دولتی ، خصلت داوطلبانه بودن فعالیت ها است.این خصلت به این معنی است که گروه های هدف این سازمان ها ، در عین حال می توانند از اعضا این سازمان ها نیز باشند.یعنی گروه های هدف این سازمان ها از هرطیف که باشند،خود نیز باید در فعالیت های سازمانی که از آن ها حمایت می کند شریک بوده و خود را جدا از اعضا سازمان مربوطه ندانند.این مسئله در مورد سازمان های غیردولتی که با خانوادهای گروه های هدف کار می کنند وبه حمایت از آن ها می پردازند اهمیت بیشتری دارد.این سازمان ها تنها در صورتی موفق خواهند شد که خانواده های افراد مورد حمایت نیز خودشان را عضوی از سازمان حمایت کننده بدانند ودر فعالیت های آن ها شریک باشند.

ویژه نامه شهادت امام حسن مجتبی با بیش از 100 مطلب
ادرس جدید سایت
کپسولهای ترک اعتیاد، بلای جان معتادان
کتامین
روشهای نوین ترک سیگار
[عناوین آرشیوشده]