مقدار پوسیدگی دندان، به شکل و نوع ماده غذایی بستگی دارد
مواد غذایی شیرین، نقش عمده اى در پوسیدگى دندان توسط باکتری ها دارند. مقدار پوسیدگى به اجزاى تشکیل دهنده ی ماده غذایى وابسته است، به عبارتى به ترکیبات ماده غذایى و اینکه همراه با چه ماده دیگرى مورد استفاده قرار می گیرد و مدت زمان تماس آن با دندان و تعداد دفعات مورد استفاده بستگى دارد.
شکل و فرم ماده غذایى و پایدارى آن نقش مهمى در میزان پوسیدگى و کاهش PH دارد. شکل و فرم ماده غذایى مشخص کننده ی مدت زمان تماس آن با دندان هاست که بر میزان کاهش PH یا تولید اسید تاثیر می گذارد.
مایعات به سرعت از دهان شسته مى شوند و قابلیت چسبندگى کمترى دارند و بالعکس مواد غذایى جامد مانند کراکر، چیپس، شیرینى ها و دانه هاى خوشبو کننده ی دهان که حاوى قند هستند، مدت بیشتری با دندان ها تماس دارند.
قوام ماده غذایى بر چسبندگى آن موثر است. آدامس گرچه حاوى قند بالایى است، ولى به علت تحریک تولید بزاق و چسبندگى کم آن نسبت به مواد جامد یا چسبنده، از ضرر کمترى برخوردار است.
مواد غذایى حاوى فیبر بالا نیز به علت داشتن قند کم، متوقف کننده پوسیدگى هستند؛ مانند سبزیجات خام.
مواد نشاسته اى که توسط آمیلاز بزاق قابل تخمیر هستند، هر چه بیشتر در دهان باشند، میزان پوسیدگى زایى آنها افزایش مى یابد. هنگامى که این مواد بین دندان ها گیر مى کنند، فرصت بیشترى دارند تا توسط آمیلاز بزاق هیدرولیز شوند. بررسى ها بیانگر آن است که برخى از باکترى ها نشاسته ها را سریعاً تخمیر مى کنند و از طریق هیدرولیز ناقص یا با کوچک کردن اندازه ی قطعات آنها باعث پوسیدگى مى شوند.
اگر چه آب نبات هاى حاوى قند باعث افزایش سریع مقدار قند در حفره دهان مى شوند (که توسط باکترى ها هیدرولیز مى شود)، ولى اثرشان کوتاه مدت است. مواد غذایى حاوى کربوهیدرات ساده و دسرها (مانند چیپس سیب زمینى، نان خشک، شیرینى، کیک، نان روغنى شیرین ) به سطوح دندان ها مى چسبند و نسبت به آب نبات مدت طولانى ترى در دهان باقى مى مانند، لذا پوسیدگی را افزایش می دهند.
محصولات لبنى به خاطر داشتن کلسیم و فسفر ، قابلیت پوسیدگى زایی پایینى دارند. مطالعات نشان داده است که پنیر و شیر وقتى با مواد پوسیدگى زا مصرف مى شوند، PH اسیدی را خنثی مى کنند.
پنیر بخصوص پنیر چدار، خاصیت ضد پوسیدگى دارد و با تحریک ترشح بزاق پلاک دندانی را کم می کند. خوردن پنیر با مواد قندی مثل دسرهای شیرین، در انتهاى یک وعده غذایی ممکن است پوسیدگى زایى غذا را کم کند.
حبوبات که کربوهیدرات زیادی ندارند و چربى و فیبر آنها زیاد است، پوسیدگى را متوقف مى کنند.
غذاهاى پروتئینى مثل ماهى ، گوشت، تخم مرغ، مرغ و همچنین چربى هایى مثل مارگارین پوسیدگى را متوقف مى کنند.
ترکیبات مواد غذایى و مصرف آنها با یکدیگر، روى میزان پوسیدگى موثر است. موز به علت اینکه حاوى کربوهیدرات است، با توجه به چسبنده بودن آن پوسیدگى زا است، ولى وقتى با غلات و شیر خورده مى شود کمتر ایجاد پوسیدگى مى کند.
شیر قابلیت چسبندگى میوه را کمتر مى کند. کلوچه خشک وقتى با پنیر خورده مى شود کمتر پوسیدگى زا است تا زمانى که به تنهایى خورده مى شود.
مصرف پنیر و شیر در انتهاى وعده غذایى یا توام با مواد کربوهیدراتی، به علت خنثی کردن PH اسیدی دهان، ضمن مطبوع کردن غذا موجب کاهش پوسیدگى مى شود.
مصرف مواد غذایى پوسیدگى زا توام با نوشابه احتمال تولید اسید و پوسیدگی دندان را افزایش مى دهد.
زمانى که یک کربوهیدرات قابل تخمیر مصرف مى شود کاهش PH باعث تسریع در فعالیت تخریبى دندان مى شود که در ظرف 15-5 دقیقه شروع شده و تا 30 دقیقه اثر آن باقى مى ماند.
میان وعده ها عمدتاً حاوى کربوهیدرات بالایى هستند که این امر احتمال پوسیدگى زایى آنها را به مراتب بیشتر از وعده هاى اصلى غذا در بردارد.
خوردن چند شیرینى در یک زمان که به دنبالش مسواک بزنید و دهان را با آب شست و شو دهید، کمتر پوسیدگى زاست تا این که در طول روز چندین بار و هر بار یک شیرینى بخورید.
فرآیند پوسیدگى با تولید اسید شروع مى شود و ناشى از متابولیسم باکترى ها در پلاک دندانى است.
پلاک دندان یک توده ی بى رنگ و چسبناک از میکروارگانیسم ها و پلى ساکاریدها است که در اطراف دندان تشکیل مى شود و به دندان ها و لثه مى چسبد. پلاک، باکترى تولید کننده ی اسید را مى پرورد و محصولات آلى ناشى از سوخت و ساز آنها را در تماس با سطح دندان نگه مى دارد.
چندین دسته از نوشیدنى ها شامل نوشابه هاى گازدار، نوشیدنی های انرژى زا، آب میوه و نوشابه هاى حاوى مکمل ویتامین C داراى میزان بالایى از اسید هستند. بنابراین مى توانند یک PH اسیدى در محیط دهان ایجاد کنند که پوسیدگی دندان را افزایش می دهد.
دکتر رضا آمری نیا- متخصص تغذیه
