درمان عوارض چشمی در دیابت
در ابتدا بفرمایید میزان شیوع بیماری دیابت در ایران حدوداً چقدر است؟
دیابت بیماری شایع در ایران است، طوری که شیوع بیماری دیابت نوع 1 یا 2 در بعضی مناطق بین 6 تا 10درصد است. مسئله ی مهم عوارض جانبی این بیماری است که شامل اختلالات چشم، کلیه‌ها و مغز می باشد.
عوارض چشمی در بیماران دیابتی چیست؟
باید آگاهی کامل به بیماران دیابتی داده شود که اگر بیماری خود را خوب کنترل نکنند و تحت نظر چشم پزشک قرار نگیرند، ممکن است عواقب وخیم و حتی کوری داشته باشند.
از مهم ترین عوارض، تشکیل عروق غیر طبیعی در چشم است که گاهی خونریزی می کند و باعث کور شدن بیمار می گردد.
گاهی عوارضی روی نقطه ی زرد(ماکولا) چشم ایجاد می کند. گاهی تورم ماکولا که در دیابت نوع 2 ایجاد می شود، باعث کاهش دید می گردد.
این عوارض می توانند طی دوران بیماری ایجاد شوند، اما مهم این است که قابل درمان هستند و با لیزر می توان عروق غیر طبیعی را از بین برد و از خونریزی آنها جلوگیری کرد.
عوارض چشمی در دیابت نوع1 شدیدتر است یا نوع2؟
این عوارض در تمام دیابتی‌ها ممکن است ایجاد شود، اما در نوع 2 ابتدا عوارض کم است (به خصوص در چشم) و به همین دلیل بیمار سال‌ها متوجه آن نمی شود.
اما در نوع 1به علت عوارض عمومی که ایجاد می شود، بیمار فورا متوجه می گردد و درمان را شروع می نماید.
عوارض چشمی دیابت نوع 2 از نوع تورم ماکولا (نقطه زرد) است و در نوع 1 که در بچه‌ها اکثرا ظهور پیدا می کند، بیشتر رتینوپاتی می باشد.
دیابت، عوارضی از نظر چشمی، کلیوی، عروقی و مغزی دارد که با کنترل دقیق می توان از بروز این مشکلات پیشگیری کرد.
لطفاً روشهای درمانی را که در حال حاضر برای رفع مشکلات چشمی وجود دارد بیان کنید.
اولین درمان، درمان آرگون لیزری بود که سال 1969 در آلمان شروع شد. در این نوع درمان از اشعه ی زنون استفاده می شد که نوری مثل نور خورشید را روی چشم متمرکز می کرد.
از این وسیله در جنگ استفاده می شد و برای چشم پزشکی نیز کاربرد داشت. با این روش درمانی مقدار زیادی از شبکیه ی چشم را از بین می بردند تا قسمت‌های دیگر شبکیه بهتر تغذیه شوند.
بنیان گذار آن فردی آلمانی بود. او به این فکر افتاد که مقدار زیادی از شبکیه را از بین ببرد. او ابتدا بیمار را در معرض نور خورشید قرار می داد و با منشورهای مختلف، نور را روی شبکیه ی آنها می تابانید و شبکیه را می سوزاند.
بعد از آن لیزرهای مختلف(به خصوص در آمریکا) ساخته شد.از لیزر آرگون آبی و سبز و قرمز و لیزرهای مختلف برای درمان‌های مختلف درون چشمی استفاده شد، به خصوص لیزر آرگون آبی که با بررسی‌های مختلف ثابت شد که در جلوگیری از کاهش دید چشم موثر است.
بعدها دیدند آرگون تخریب کننده است و لایه‌های شبکیه را از بین می برد و در نتیجه لیزرهای قرمز و سبز ایجاد شد که با از بین بردن شبکیه، عروق را از بین می بردند.
این عروق به علت ترشح ماده ی آنژیوژنی تشکیل می شوند. لذا زمانی که شبکیه را از بین ببریم، این ماده کمتر ترشح می گردد و در نتیجه عروق جدید هم تشکیل نمی شود.
همچنین لیزرهای دیگری که برای تورم ماکولا(نقطه زرد) استفاده می کنیم، برای بهبود دید چشم کاربرد دارد.
در طول زمان تکنیک‌های جراحی مختلفی ایجاد شد، زیرا از عوارض مهم بیماری،جدا شدن شبکیه می باشد. از این تکنیک ها می توان به جراحی‌های پیشرفته و لیزر اشاره کرد که طی بیهوشی، دستگاه‌های لیزر را که مثل آندوسکوپ است، در چشم بیمار وارد می کنند و نقاط مورد نظر را می سوزاند.
در حال حاضر درمان‌ها پیشرفته تر شده است. موادی مثل کورتون‌های مختلف (تریامسینولون) درون چشم تزریق می شود که باعث کاهش تورم خواهد شد.
روشهای درمانی جدیدی نیز امروزه استفاده می شود که بر روی سلول‌های آندوتلیوم عروق و متابولیسم درون چشمی اثر گذاشته و در نهایت سبب کاهش عوارض چشمی می شود.
مراجعه و درمان به موقع باعث جلوگیری از کوری فرد می شود. ولی متاسفانه مردم این مشکل را جدی نمی گیرند تا اینکه دیدشان را از دست می دهند.
یک فرد دیابتی هر چند وقت یک بار باید به چشم پزشک مراجعه کند؟
کودکان دیابتی از 12 سالگی باید جهت معاینه، به چشم پزشک مراجعه کنند، اما در بزرگسالان با شروع عارضه، هر 6 ماه یک بار مراجعه به چشم پزشک لازم است.
البته بعضی افراد لازم است هر 3 هفته یک بار و بعضی دیرتر مراجعه کنند که این فاصله ی زمانی را پزشک معالج مشخص می کند.
اما در مجموع هر 6 ماه یک بار (به خصوص در نوع 2 که نمی دانند شروع بیماری از چه زمانی است) معاینه ی چشم ضروری است.
آیا در صورت ایجاد عوارض، با پیشرفت‌هایی که شده، امکان درمان آن وجود دارد یا نه؟
بله. وقتی چشم خونریزی می کند، می توانیم با دستگاهی که مثل ساکشن است، زجاجیه را پاک کنیم و خون را بیرون بکشیم و بعد به وسیله ی لیزر، عروقی را که باعث خونریزی می شود، از بین ببریم.
بنابراین زمانی که چشم خونریزی می کند، قابل درمان است، اما بهتر است قبل از ایجاد عوارضی به درمان آن پرداخت.
اولین علائم چشمی به شکل معمول در دیابت کنترل نشده، چند سال بعد شروع می شوند؟
اولین علائم چشمی بعد از 10 تا 15 سال شروع می شوند که شامل کاهش دید به علت تورم ماکولا و خونریزی ناگهانی است و اگر بیمار به پزشک مراجعه نکند، می تواند در نهایت منجر به کوری شود.
بهترین روش برای پیشگیری از عوارض چشمی دیابت چیست؟
بهترین روش برای پیشگیری از عوارض چشمی در دیابت، کنترل دائمی قند خون است.
غربالگری و پیدا کردن بیماران نیز مهم است. در ایران افراد بسیاری دچار بیماری دیابت هستند که تعدادی ژنتیکی (به خصوص نوع 2) و گروهی تغذیه ای می باشند، زیرا نان، برنج، قند و شیرینی که جزء مواد کربوهیدراتی اند، در سبد غذایی ایرانی‌ها زیاد مصرف می شوند. همچنین فعالیت بدنی آنها کم است.
آیا بیماران دیابتی بعد از عمل‌های جراحی، نیازی به محدودیت‌های حرکتی دارند؟
در حال حاضر بیشتر عمل‌های جراحی چشم سرپایی انجام می شوند، مگر بعضی فرم‌های خاص، مثل کنده شدن شبکیه که در این حالت، درون چشم گاز قرار داده می شود و بیمار ناچار است استراحت کند تا گاز به قسمت پارگی چشم فشار آورد و جوش بخورد.
دکتر هرمز شمس- جراح و متخصص بیماری‌های چشم
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
