تولد بدون درد
بارداری و زایمان از علت‌های اصلی مرگ و معلولیت زنان در سنین باروری در کشورهای در حال توسعه است.
سالانه میلیون‌ها مادر و فرزند در زمان حاملگی و بارداری، حین زایمان و در اوایل کودکی از بین می‌روند و تعداد بیشتری از این گروه آسیب‌پذیر از سلامت ناکافی و تغذیه کم و نامناسب برخوردار هستند.
در دنیا و بیشتر در کشورهای در حال توسعه در هر دقیقه یک زن از عوامل مربوط به بارداری و زایمان جان می‌سپارد. به‌طوری که حداقل هر سال بالغ بر پانصد هزار زن در این رابطه فوت می‌کنند.
در قبال هر یک زن که فوت میکند، 50 -30 نفر از عوارض بارداری، عفونت و بیماری‌های ناشی از بارداری رنج می‌برند. هر ساله تقریباً 3/4 میلیون نوزاد تازه متولد شده، در طول ماه‌های اول زندگی جان خود را از دست می دهند. به‌علاوه 4 میلیون نیز مرده به دنیا می‌آیند که بسیاری از این مرگ‌ها مربوط به عوارضی است که مادران، آنها را در طول بارداری و زایمان تجربه کرده‌اند.
در این میان 60 درصد مرگ مادران به علت خطاهای پزشکی، مامایی و پرستاری است. متأسفانه روزانه 1600 زن باردار در حین زایمان یا پس از آن در اثر زایمان جان خود را از دست می‌دهند. 80 -60 درصد علت مرگ و میرها را خونریزی، سختی زایمان، فشار خون بالا و عوارض سقط جنین شامل می‌شود و 78 درصد این مرگ و میرها در 24 ساعت اول اتفاق می‌افتد.
دکتر مطلق، مدیر کل سلامت خانواده و جمعیت وزارت بهداشت در این باره می‌گوید:
«30 درصد این مرگ و میرها به علت خونریزی، 14 درصد به علت فشار خون بالا، 14 درصد به علت بیماری‌های قلب و عروق، 13 درصد به علت عفونت و پس از آن به ترتیب خونریزی دوران بارداری، عوارض سقط جنین و آمبولی ریه مهم‌ترین عامل مرگ و میر مادران است.»
در کشور ما از سال 1375 تا 1384، 2585مرگ مادران باردار و در سال 1384، 295 مورد مرگ مادر گزارش شده که 6/87 درصد این مرگ و میرها در بیمارستان اتفاق افتاده و 60 درصد آنها به علت خطاهای پزشکی، مامایی و پرستاری به‌وقوع پیوسته است.
اهمیت این مسأله زمانی آشکارتر می‌شود که بدانیم 17 درصد مرگ مادران توسط افرادی اتفاق می‌افتد که هیچ دوره آموزشی ندیده‌اند و این امر عدم توجه به آموزش صحیح دانشجویان و فارغ‌التحصیلان مامایی و مشخص نبودن جایگاه رشته مامایی را نشان می‌دهد.
شاید همین امر یکی از مهم‌ترین علل گرایش به سزارین‌های بی‌مورد و در نتیجه مرگ و میرهای پی‌درپی است. بر طبق آمارهای اعلام شده وزارت بهداشت، شیوع سزارین در ایران به‌طور متوسط سه برابر بیشتر از آمارهای جهانی است. در آمریکا و در چند کشور غربی، تعداد عمل‌های سزارین از 5/4 درصد در سال 1965 میلادی به 25 درصد در سال 1998 افزایش یافت.
از این سال به بعد آمار سزارین اندکی کاهش یافت یا تقریباً ثابت ماند، ولی در کشور ما سیر صعودی انجام عمل سزارین همچنان ادامه دارد.
علل افزایش تمایل به سزارین
کاهش احساس درد
دکتر رویا رضوی، متخصص زنان و زایمان علت اصلی تمایل زنان به سزارین را "عدم احساس درد" عنوان میکند و می‌گوید: درد احساسی ناخوشایند، ولی مفید است که حکم یک مکانیسم محافظتی اولیه را دارد. در فرآیند زایمان نیز شروع درد هشداری برای زن باردار است که باید برای زایمان کمک بگیرد.
کاهش تعداد باروری‌ها
توجیه دیگر افزایش آمار سزارین در دنیا را می‌توان کاهش تعداد باروری‌ها دانست. در حدود نیمی از زنان باردار، برای نخستین بار زایمان را تجربه می‌کنند و تعداد عواملی که متخصص زنان را وادار به انتخاب شیوه سزارین می‌کنند در زایمان اول بیشتر است.
دکتر سکینه قدیانی، متخصص بیهوشی علت این امر را عدم پیشرفت زایمانی عنوان میکند و می‌گوید: از علل دیگر این امر افزایش سن بچه‌دار شدن در میان زنان است. امروزه دختران تمایل کمتری به ازدواج در سنین پایین دارند.
با بالا رفتن سن ازدواج و متعاقب آن باردار شدن زنان، احتمال نیاز به سزارین افزایش می‌یابد.
مراقبت دقیق از جنین
دلیل سوم، افزایش امکان دقیق‌تر شدن مراقبت از جنین و کنترل ضربان قلب اوست. با کمک دستگاه‌های الکترونیکی مدرن، اختلال در وضعیت جنین سریع‌تر شناسایی می‌شود و متعاقب آن از شیوه سزارین کمک گرفته می‌شود.
همچنین متخصصان زنان و زایمان و ماماها، به دنبال ترس از برخی مشکلات حقوقی که می‌تواند در نتیجه زایمان طبیعی ایجاد شود، سزارین را انتخاب می‌کنند، زیرا در صورت بروز اختلال در سلامت مادر یا جنین در هنگام زایمان طبیعی مقصر شناخته خواهند شد.»
عقاید و دیدگاه‌های نادرست
گروهی از مردم تصور می‌کنند که ضریب هوشی افراد حاصل از زایمان سزارین بالاتر از کسانی است که با زایمان طبیعی متولد شده‌اند، اما در واقع ارتباطی میان بهره هوشی افراد و شیوه تولد آنها وجود ندارد.
دکتر رضوی در این باره عنوان میکند: «در برخی از تحقیقات، ضریب هوشی نوزادان حاصل از زایمان طبیعی نسبت به نوزادان سزارینی بالاتر گزارش شده است. برخی از زنان نیز ضررهای زایمانی را مختص به زایمان طبیعی می‌دانند.ولی گزارش‌های زیادی از فلج اعصاب بازویی، شکستگی جمجمه و سایر استخوان‌ها در نوزادانی که به طریق سزارین به دنیا می‌آیند وجود دارد.
همچنین تحت فشار قرار گرفتن قفسه صدری طی زایمان طبیعی مایع داخل خانه‌های ششی ریه نوزاد را خارج میکند و در نتیجه تنفس وی عمیق‌تر و سریع‌تر شروع می‌شود.»
بنا به گفته بسیاری از کارشناسان، زایمان طبیعی در برخی بیمارستان‌ها در محیط و شرایط بسیار نامناسب و غیرقابل تحمل انجام می‌شود.
دکتر آرش عازمی‌خواه رئیس اداره سلامت مادران وزارت بهداشت، دلایل گرایش زنان ایرانی به سزارین را به سه دسته تقسیم کرده و می‌گوید: «یک دسته از دلایل، علت‌های مربوط به گیرنده ی خدمت، یعنی مادر است.
خدمات زایمانی در کشور ما مطابق استانداردهای روز دنیا نیست. مادر متحمل درد فراوان می‌شود و در نتیجه خاطره ناخوشایندی از زایمان طبیعی در ذهن او باقی می‌ماند و آرام آرام با انتقال این خاطرات، سزارین در بین مادرها متداول و حتی تبدیل به مُد روز می‌شود.»
وی دلیل دوم را مربوط به ارایه دهندگان خدمت، یعنی پزشکان و ماماها می‌داند و می‌گوید: «نظام انجام زایمان در کشور ما مبتنی بر متخصص است نه ماما و چون سزارین هم در زمان کوتاه‌تری انجام می‌شود و هم درآمد بیشتری در مقایسه با زایمان طبیعی برای پزشکان به همراه دارد، از این رو پزشکان سزارین را ترجیح می‌دهند.
از طرف دیگر در سزارین این پزشک است که زمان زایمان را تعیین میکند و می‌تواند هر زمان از شبانه‌روز که مایل باشد عمل را انجام دهد، در صورتی که در زایمان طبیعی امکان دارد حتی 8-7 ساعت زمان، برای یک کار لازم باشد.»
عوارض سزارین
سزارین مانند هر عمل دیگری، یک جراحی محسوب می‌شود و خطرات مخصوص خود را دارد. این جراحی نیز مانند سایر جراحی‌ها نیازمند بیهوشی است. بیهوشی نیز خطراتی چون ابتلا به خونریزی، عفونت و احتمالاً نیاز به انتقال خون را به همراه دارد.
دکتر ناصر افضلیان، متخصص کودکان و کارشناس اداره کودکان وزارت بهداشت، در تشریح این عوارض می‌گوید: «چون نوزادان سزارینی فشارهای طبیعی زمان زایمان را تحمل نمی‌کنند، ریه‌های آنها از مایعات و ترشحات خالی نمی‌شود، در نتیجه عوارضی چون زجر تنفسی در این نوزادان بسیار شایع است؛ تا آنجا که حدود نیمی از این نوزادان نیاز به بستری شدن در ICU را دارند که این مسأله هزینه زیادی را بر خانواده‌ها تحمیل میکند.
چون اغلب سزارین‌ها به‌صورت انتخابی است و پیش از سرآمدن زمان بارداری و شروع دردهای زایمانی انجام می‌شود، نوزادان سزارینی اغلب نارس هستند. همچنین مادر سزارین شده حداقل تا دو ساعت نمی‌تواند به فرزندش شیر بدهد و این تأخیر باعث به‌وجود آمدن اختلالات تغذیه‌ای در نوزاد می‌شود.
به هرحال انتخاب چگونگی زایمان حق هر مادری است، ولی آنچه این انتخاب را آگاهانه‌تر میکند این است که مادر مطمئن باشد که هر روشی که انتخاب میکند آن روش به بهترین نحو صورت گیرد و این اطمینان وقتی حاصل می‌شود که شرایط زایمان طبیعی هم به‌روز و هم مطابق با استانداردهای دنیا پیشرفت کند و تسهیلاتی که برای آن در نظر گرفته می‌شود منصفانه باشد. از طرف دیگر آگاه کردن مادران و دادن اطلاعات درست به آنها چه از طرف رسانه‌ها و چه پزشکان می‌تواند در تصمیم‌گیری درست مادران سهم قابل توجهی داشته باشد.
سمیه شرافتی
