هر روز در خیابان های شهر شاهد حضور تعداد زیادی کودک خردسال در لابلای عابران پیاده و ماشین ها که هر یک از آنها به حرفه ای مشغولند, هستیم. آن قدر این صحنه ها برایمان تکراری شده است که انگار فراموش کرده ایم که آنها کودکان معصومی هستند که انتهای آرزوهایشان هنوز هم کودکانه است و شاید به وعده ی موهوم عروسکی زیبا در یکی از مغازه های این شهر این چنین به دنبال تو با اصرار و التماس می آیند. آیا تاکنون به التماس آنها توجه کرده ایم؟ اگر توجه نکرده ایم بدان و باور کن او همان کودکی است که جامعه ی بی رحم چنین بلایی بر سر او آورده است.

این کودکان عموما افرادی هستند که نمی توان آنها را یک معضل شهری یا حتی اجتماعی دانست. این ها کسانی هستند که بر اثر آشفتگی های حاد اقتصادی و به دلیل در تنگنا بودن مجبورند در خیابان ها به راه بیافتند و دست به اعمالی چون دستفروشی و کارهای خدماتی بزنند. اینها دارای شخصیتی مستقل اند که بنا به کمی سن و نداشتن تجربه کافی یا تخصص لازم مجبورند به یک معامله جزیی و با گرفتن سودی ناچیز قناعت کنند. به راستی چرا نمی پرسیم پدر و مادر این کودکان چه کسانی می توانند باشند و چرا به جای مدرسه رو به این شغل های کاذب می آورند؟ هر روز در خیابان اصلی شهر آنها به نمایش فقر و فلاکت مشغول می شوند و در این نمایش لقمه نانی را نیز به دست می آورند. آیا نمایش آنها به تاراج رفتن انسانیت نمی تواند باشد؟ آیا نمی توان در برابر این تراژدی تاسف بار و ذغم آلود سکوت نکرد؟

بی خانمان, طلاق والدین, بی سرپرستی, تحصیلات پایین و .... کودکان معصوم را که باید در کلاس درس به معلم ود جواب دهند به پرسه در خیابان و دست فروشی وا می دارد. پس آن لذت تکرار نشدنی کودکی و لحظات به یاد ماندنی را چه می شود؟

طبق اعلام سازمان بین المللی کار عامل اصلی روی آوردن کودکان به خیابان ها جهت انجام کارهای طاقت فرسا, فقر خانواده می باشد و بر اساس قطع نامه ی حمایت از حقوق کودکان که از سوی سازمان ملل متحد به تصویب رسید, کار برای افراد زیر 15 سال ممنوع و خلاف است. اما با این حال باز هم کودکانی هستند که خود باید مخارج خانواده را به دوش بکشند.

سعید عسگری پور, حقوقدان در این باره می گوید: تا پیش از 15 سالگی هیچ کس به لحاظ قانونی نمی تواند از کودکان و نوجوانان تقاضای انجام کار به خصوص مشاغل سخت را داشتهب اشد که در این راستا سازمان های مرتبط از جمله وزارت کار باید به دقت به این مسئله رسیدگی کند.

فاطمه حیدری, وکیل دادگستری نیز در ادامه نیاز مادی را مهمترین مشکل کودکان می داند و می گویند: مادامی که خانواده ای از لحاظ مادی دارای وضعیت مناسبی نباشد تحت هر شرایطی از توان و نیروی فرزند خود برای کسب درآمد استفاده می کند که بر این امر هیچ نظارت خاصی اعمال نمی شود. وی وجود مراکری برای آموزش کودکان این چنینی را لازم می داند و خاطر نشان می سازد: در این صورت حداقل لطمه و صدمه ای به این کودکان وارد نمی شود, علاوه بر این که نیازهای خانواده هم تا حدی برطرف می شود.

شیرزاد شهبازی کارشناس حقوق در مورد کودکان کار می گوید: هیچ نهادی برای رسیدگی به مشکلات کار کودکان وجود ندارد و به رغم ممنوعیت کار تا 15 سالگی هیچ نهاد خاصی برای پیگیری و رسیدگی به مشکلات کار کودکان و نوجوانان وجود ندارد.

... چند سال بیشتر ندارد, کودکی به تاراج رفته اش در نگاه معصومش نمایان است دسته های گل در دست به این طرف و آن طرف می رود و با اصرار از رهگذران می خواهد که گل بخرند.

نگاهم بهدست های کوچکش می افتد دست های او به زمختی دست زنان پیری است که سالیان سال به کارهای سخت مشغول بوده اند.

آمار رسمی سازمان جهانی کار نشان می دهد 128 میلیون کودک در آسیا, 48 میلیون نفر در آفریقا, 4/17 میلیون نفر در آمریکای لاتین و 5/2 میلیون نفر در کشورهای غربی و 0/42 میلیون نفر در کشورهای اروپای شرقی به کار مشغولند. در ایران بر اساس اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه ریزی 15 درصد جمعیت کشور زیر خط فقر زندگی می کنند و درصد زیادی از کودکان به دلیل فقر به کار مغشولند و نان آوران کوچک خانواده هستند. بر اساس آمار 380 هزار نفر از کودکان 10 تا 14 ساله در سراسر کشور کار ثابت دارند و در حدود 370 هزار نفر کودک در همین سن به عنوان کارگر فصلی مشغول به کارند یعنی بیش از 700 هزار نفر کودک رسما کار می کنند و با احتساب به این که طبق روال مرسوم کشورمان در چنین عرصه هایی آمار رسمی معمولا طوری محاسبه می شوند که ضریب خطایی بالاتر از واقعیت دارد, می توان دریافت که بخش قابل توجهی از کودکان زیر 15 سال در ایران مشغول به کار هستند و هر ساله درصدی از کودکان به دلایل مختلفی ترک تحصیل می کنند و به کارهایی مانند پاک کردن شیشه ماشین ها, واکس زنی, فال فروشی, پلاستیک فروشی , روزنامه فروشی, جمع آوری نان خشک و وسایل فلزی در زباله ها و ... می پردازند و ساعات طولانی در پی لقمه نانی هستند و ناگزیر در معرض انواع آلودگی ها و آسیب های اجتماعی قرار دارند.

فقر اقتصادی و فرهنگی, اعتیاد پدر و مادر, بیکاری, فاصله طبقاتی زیاد از جمله عواملی است که کواکان تبدیل به قربانیان بهره کشی در بدترین شکل ممکن شده اند, یکی از آنها که با جعبه ای در دست که در آن آدامس کبریت و ... به چشم می خورد طول خیابان را طی می کند خود را علی معرفی می کند و می گوید: پدرم معتاد است و نمی تواند خرج مادر و خواهرانم را بدهد و فقط به دنبال یافتن مواد برای زنده نگه داشتن خود است و به کلی فراموش کرده که زن و بچه ای دارد و من مجبورم به این کاردست بزنم تا حداقل گوشه ای از مشکلات خانواده را برطرف کنم.

می پرسم درآمد روزانه ات چقدر است؟ می گوید بستگی به شانس و اقبال دارد.

کارشناسان, کودکان کار را از کودکان خیابانی تفکیک می کنند و معتقدند: کودک خیابانی به دلیل نداشتن سرپرست درست در خانواده دارای مشکلات اخلاقی فراوانی هستند در صورتی که کودکان کار, با کار خود به وضعیت اقتصادی خانواده کمک می کنند. کودکان خیابانی علاوه بر کار, در خیابان زندگی می کنند اما کودکان کار, اغلب نزد خانواده یا بستگان زندگی می کنند.

مرشد زاده وکیل پایه یک دادگستری در مورد حقوق کودکان می گوید: به موجب ماده 32 پیمان نامه جهانی حقوق کودک, برخورداری از آموزش و پرورش رایگان حق هر کودک است و دولت باید امکان آموزش ابتدایی رایگان و اجباری را برای همگان فراهم کند.

همچنین در ماده 24 پیمان نامه جهانی حقوق کودک آمده است: کودکان حق دارند از بالاترین سطح بهداشت و خدمات پزشکی برخوردار شوند و دولت ها نیز باید در گسترش مراقبت ها و آموزش همگانی بهداشت آنان نظارت داشته باشند و تمامی کودکان کارگر باید تحت پوشش تامین اجتماعی قرار گیرند.

یکی از کودکان که با چالاکی به این سو و آن سوی می رود و گویا از بین ماشین های پشت چراغ قرمز فرار می کند در نایلونی که در دست دارد انواع لوازم جانبی خودرو چون واکس داشبور, عروسک های آویز کوچک, رو داشبور, آچارهای کوچک و ... قرار دارد. علاوه بر این بر شانه های کوچک او چندین و چند لنگ راه راه قرمز رنگ خودنمایی می کند. با ظاهری مندرس و با دمپایی هایی که می توان آنها را از روی رنگ و کج و معوجی شان , لنگه به لنگه بودن آنها را تشخیص داد. جلوی هر خودرویی که می رسد دوان دوان به راننده واکس داشبور, لنگ و دیگر وسایل خود را عرضه می کند. وقتی راننده ای از آنها چیزی نمی خرد مثل پرنده برای رسیدن به ماشین های دیگر به پرواز در می آید. اغلب رانندگان از آنها چیزی نمی خرند. اما آنها هر روز به کار کم درآمد خود مشغولند و هنگامی که راننده ای قصد خرید داشت مثل فروشنده ای ماهر با چرب زبانی خاصی راننده را متقاعد می کند که از این جنس بخرد چون جنس اش خارجیه و همه از این جنس می خرند و از صبح تا به حال 10 نفر از این جنس خریده اند.

وظیفه تمامی نهادها و ارگان های دولتی است که از حقوق کودک تا ریشه کنی مقوله کار از کودکان در برابر شرایط آسیب زا و بهره کشی از سوی بزرگسالان, حمایت کنند. گزارش های سازمان یونیسف حاکی از آن است که دولت ایران قدم های مهمی برای تامین حقوق کودکان برداشته است با این حال واقعیت این است که حجم مسائل و مشکلات کودکان کار در ایران آن قدر متنوع و گسترده است که به اعتقاد صاحبنظران هنوز این حجم از فعالیت پاسخگوی تمام مشکلات نبوده است و متاسفانه هنوز در قانون ما سن کودکان در ایران مشخص نیست و قوانین متناقضی داریم که دوره ی کودکی را در ابهام فرو برده است.

فقر تنها عامل به وجود آمدن معضل کودکان کار نیست و علل مختلفی از جمله نقایص موجود در آموزش و پرورش, قوانین و مقررات ناکافی برای مقابله با کار کودکان و فقدان آگاهی عمومی, از عوامل موثر در بروز پدیده ای چون کار کودکان به شمار می آید. در کشور ما, رکود اقتصادی, بیکاری, مهاجرت وسیع روستاییان به شهرها, فقر و هزینه های بالای زندگی از عوامل موثر بر پیدایش و گسترش معضل کودکان کار است. انجمن حمایت از کودکان کار چندی قبل اعلام کرد که حدود 35 درصد از کودکان کار در منازل مشغول به فعالیت هستند و این در حالی است که این ها به عنووان کودک کار نیز شناخته نشده و از هیچ خدمات و حمایت اجتماعی برخوردار نیستند.

مونا حمیدی در خصوص کودکان کار و خیابانی می گوید: این کودکان معضل جامعه هستند و باید جمع آوری شوند ولی باید این مسئله را در نظر گرفت که کودکان کار, مشکل اقتصادی دارند و به این دلیل مشغول به کار هستند.

کارشناسان معتقدند نه تنها کودکانی که در کارگاه یا خیابان کار می کنند به عنوان کودک کار شناخته می شوند بلکه کودکان شاغل در منزل بخش پنهان قضیه هستند که تا به حال نه در قوانین و نه در بحث ها در نظر گرفته نشده اند. کودکان کار خانگی به دلیل اشتغل به کارهایی مثل بسته بندی, پوشاک و شکستن قند از تحصیل باز می مانند.

نرگس بحرینی می گوید: دختران 6 تا 17 ساله ای سراغ دارم که در شرایط بسیار نامناسب در خانه هایشان این فعالیت اقتصادی را انجام می دهند و حتی همچون کودکانی که بیرون از خانه کار می کنند ساعت کار مشخصی ندارند و سازمان بهزیستی هرازچند گاهی به جمع آوری, جداسازی و تفکیک این کودکان می پردازند و آمار و ارقامی به عنوان نتایج اقداماتش در روزنامه منتشر می کند در حالی که این نوع رفتار خودش آسیب رسان است.

وی معتقد است: بهزیستی بدون آن که برنامه خاصی برای کودکان کار داشته باشد مدتی از آنها نگهداری می کند و علاوه بر صرف مبالغ هنگفت برای این کار, آسیب هایی را نیز به کودکان وارد می سازد. مهمترین انتقادی که به بهزیستی وارد می کنند, نحوه رفتار با کودکان کار است و معتقدند در صورت گسترش کار انجمن های غیردولتی در این خصوص می توانند به تعداد بیشتری از این کودکان خدمات ارائه کرد.

علیرضا سعیدی زاده در خصوص کودکان کار و خیابانی می گوید: 92 درصد کودکان خیابانی بین 13 تا 18 سال هستند که 89 درصد آنان از نظر رشد عاطفی و روانی دچار احساس کم ارزش و بحران هویت هستند.

25 درصد کودکان بین 4 تا 6 ساعت کار می کنند, 35 درصد بین 6 تا 10 ساعت و 24 درصد آنها 10 ساعت به بالا در روز کار می کنند که 84 درصد آنها با خانواده زندگی می کنند و 54 درصد آنها درآمد خود را صرف خانواده می کنند و 56 درصد آنها پدر و مادر داشته و اعضای خانواده آنها بین 5 تا 8 نفر عنوان شده است.

سری به یکی از خیابان های شهر می زنم و کودکانی را می بینم که بر روی گاری های خود نشسته اند و منتظرند تا کسی پیدا شود تا بارش را تا خیابان اصلی حمل کنند.

از یکی از آنها می پرسم: اسمت چیه؟

-       عدنان

چند سالته؟

-       چهارده سال

مدرسه می ری؟

نه

چرا؟

چون پول نداریم و نمی توانیم پول کتاب و دفتر بدهیم.

هر روز این جا هستی؟

بله

از کارت راضی ای؟

ای بدک نیست. اما به خدا از سر بیچارگی است چون پدرم از کار افتاده و مادرم علیل و مریض است.

به راهم ادامه می دهم, کودکی در حال فرو رفتن گل است از او می پرسم این گل ها را از کجا میاری؟

از حمید آقا می گیریم و او هم در مقابل فروش مان به ما پول می دهد.

همیشه گل فروشی؟

بسته به جایش داره.

مدرسه می ری؟

نه پس اگه مدرسه برم شکم مان را کی سیر می کنه؟

هنوز صدای این کودکان کار نه جرمی را انجام می دهند و نه نمی توان آنان را بحران اجتماعی خواند.

اینها زاییده شرایط اقتصادی خانواده های خود هستند که بنا به دلایلی نمی توانند مایحتاج زندگی خود را تامین کنند. در این کلان شهر هنوز آسیب دیدگان و پناه جویانی هستند که حتی نمی دانند بهزیستی چیست؟ چه رسد به آنکه مورد حمایت این نهاد قرار گیرند و به راستی تا به کی باید این شغل های کاذب در بین کودکان معصوم و غنچه های پرپر شده و به تارج رفته رواج داشته باشد. واقعا قلم قاصر است که فقر, بی بضاعتی و معصومیت این کودکان را توصیف نماید. به راستی تا به کی این صحنه های غم انگیز را باید تحمل کرد؟ تا به کی باید این کودکان آواره خیابان باشند.

منبع:www.anzan6.blogfa.com