مواظب چشم‌‌هایت باش
95 در صد آسیبهای چشمی که در اثر انفجار مواد محترقه به وجود می آید باعث نابینایی می‌شود.
«دختر 19 سالهای که به قصد تفریح در شب چهارشنبه سوری قصد سوار شدن به یک دستگاه موتورسیکلت را داشت، به دلیل پرتاب نارنجک دچار مجروحیت چشم شد و چشم راست وی به دلیل پرتاب مواد محترقه دینامیتی، از ناحیه قرنیه دچار پارگی شده است.»
«جوان 25 سالهای بر اثر انفجار مواد محترقه از ناحیه چشم مجروح شد. شدت حادثه به حدی بود که او بینایی خود را از دست داد.» چندین سال است که درست در همین روزها، در صفحه حوادث روزنامه‌ها این تیترها بیشتر به چشم می خورند.
آیین باستانی چهارشنبه سوری در سالهای اخیر به یک بحران اجتماعی و پزشکی تبدیل شده است و در این میان، آتش بازی یکی از علل اصلی آسیبهای شدید چشمی در کشور ماست. مثلا طبق آمارها در دو سال گذشته، حدود 450 بیمار در روزهای آخر سال به اورژانس بیمارستان فارابی مراجعه کرده‌اند و شایع ترین آسیبهای ناشی از استفاده از مواد محترقه در شب چهارشنبه سوری، آسیبهای پلک، خراش قرنیه و تخلیه چشم بوده است.
همچنین بر اساس گزارش‌های آماری موجود، در سال 84 ، یک هزار و 58 دانش‌آموز و دانشجو (8/53 درصد) مصدوم حوادث شب چهارشنبه آخر سال بودند که بیشترین ماده محترقه مصرفی نیز ترقه (4/65 درصد) گزارش شده است. بیشترین عضو آسیب‌دیده در حوادث شب چهارشنبه آخر سال 84 به ترتیب دست (5/34 درصد) و چشم (27 درصد) بوده است.
دکتر هوشنگ فقیهی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران و فوق‌تخصص شبکیه در این گفت‌وگو ضمن تاکید بر علل ایجاد آسیبهای چشمی که منجر به نابینایی می شوند، در مورد عوارض و خطرات ناشی از استفاده از مواد محترقه در شب چهارشنبه سوری توضیح می‌دهد.
آقای دکتر از نابینایی در اثر آسیبهای چشمی شروع کنیم.
تروما(trauma) یا آسیب چشمی یکی از مهم‌ترین علت‌های نابینایی در سراسر دنیا محسوب می‌شود. آمارها نشان می دهند حدود نیم میلیون نفر در دنیا به دلیل حوادث چشمی، نابینای کامل هستند.
از طرفی دیگر حدود 30 تا 40 درصد کوری‌های یک‌چشمی، ناشی از حوادث چشمی است و جالب‌تر آنکه آمار حوادث و ضایعات ناشی از آن در جوامع مختلف نشان می دهد که تعداد افراد حادثه دیده در جوامع توسعه نیافته به مراتب بیشتر از جوامع توسعه یافته است.
شایع‌ترین علل آسیبهای چشمی در کشور ما کدام هستند؟
آسیبهای چشمی بستگی به شغل افراد دارد. خیلی از کارگران به علت اینکه از عینک‌های محافظ استفاده نمی‌کنند، و یا اینکه از لوازم حفاظتی و عینک ایمنی نامناسب استفاده می کنند، دچار آسیب می شوند. ممکن است حین کار ذرات تیز وارد چشم شوند. ولی یکی از علل اصلی آسیبهای چشمی در کشور ما آتش‌بازی است. نارنجک شایع‌ترین وسیله و عامل شدیدترین آسیب‌هاست.
پس می‌شود گفت لااقل در اواخر سال، مواد محترقه شایع‌ترین عوامل خطر هستند.
بله، مثلا در سال 84 در شب چهارشنبه سوری ما فقط 56 بیمار مراجعه کننده به بیمارستان فارابی داشتیم که از این تعداد 50 نفر بستری شدند و مورد جراحی قرار گرفتند. خیلی از این بیماران به علت شدت جراحات، دچار نواقص غیر‌قابل برگشت می شوند و خیلی از این اختلالات نیز به هیچ وجه قابل درمان نیست، در حالی که بیشتر آنها در اثر سهل‌انگاری و بدون اینکه شخص دخالتی در انفجار مواد محترقه داشته باشد، به وجود می آید. می شود گفت شایع‌ترین آسیب به دلیل ضربه‌های نافذ همین مواد هستند.
درباره ضربه‌های نافذ و غیر نافذ وارد بر چشم توضیح می‌دهید؟
ضربه‌های وارده به چشم به دو نوع نافذ و غیر نافذ تقسیم می‌شوند. ورود جسم خارجی نوک تیز به داخل چشم در حین کار از جمله ضربه‌های نافذ محسوب می شود. در این نوع صدمات، باید جسم خارجی پس از معاینات دقیق توسط پزشک متخصص سریعا از چشم خارج شود، زیرا در غیر این صورت صدمات جبران‌ناپذیری را در پی دارد.
نمونه این آسیب‌ها در شب چهارشنبه سوری زیاد دیده می شوند، ولی گاهی اوقات این آسیب‌ها به خاطر ضربه‌های کند است. این ضربه‌ها نیز ممکن است منجر به خونریزی و قطع شدن عصب و حتی در بیشتر مواقع از بین رفتن کامل چشم شود؛ به این آسیب‌ها آسیبهای غیر‌نافذ می گویند.
آیا این آسیب‌ها در همان لحظه خودشان را نشان می دهند؟
بله، ضربه‌های نافذ در همان لحظه خودشان را نشان می دهند، ولی میزان آسیب وارده بر چشم یک هفته بعد مشخص می شود. نمونه این ضربه‌ها هم در شب چهارشنبه سوری زیاد دیده می شود، ولی متاسفانه ضربه‌های غیر نافذ در همان لحظه خودشان را نشان نمی دهند و بیمار ممکن است بعد از گذشت چند ماه با علائم این آسیب‌ها به پزشک مراجعه کند، برای همین این آسیب‌ها نیاز به پیگیری مکرر دارند.
چند درصد از آسیبهای ناشی از این ضربه‌ها منجر به کوری می شوند؟
به طور کلی آسیب از قسمت‌های جلویی چشم شروع می شود. در صدمات عمقی و شدید 10 تا 20 درصد از قسمت‌های چشم از بین می‌رود. همچنین 95 درصد آسیبهای چشمی که در اثر انفجار مواد محترقه به وجود می آید، باعث نابینایی می شود.
جراحی چقدر در بهبود این آسیب‌ها موثر است؟
با توجه به اینکه انفجار مواد محترقه، باعث پرتاب ذرات ریز آنها می شود، برای چشم که آسیبپذیرترین عضو است، خطرات و آسیبهای جدی ایجاد می کند. درصد بالایی از این خطرات غیر قابل درمان و ترمیم است و اعمال جراحی روی چشمهای صدمه دیده نیز، با اینکه عمده این آسیب‌ها احتیاج به جراحی دارند، موفق نیست؛ زیرا بر اثر این حوادث چشم هم دچار پارگی و هم سوختگی می شود.
همچنین، چون در این مواد محترقه ساچمه وجود دارد، آسیب از قرنیه چشم شروع می‌شود و عدسی چشم را پاره می کند و بعد پرده و شبکیه چشم دچار اختلال و پارگی می شوند و فقط تعداد کمی از این آسیب‌ها، سرپایی درمان می شوند.
در مورد کدورت قرنیه و آب مروارید که از عوارض این آسیب‌ها هستند، هم توضیح می دهید؟
ببینید، ضربه‌های وارده به ناحیه چشم جزو موارد اورژانسی در کلینیک‌های چشم پزشکی است که نیاز به درمان‌های به موقع و دقیق دارد؛ چرا که در برخی موارد ضربه‌های شدید به چشم، خطری برای بروز کدورت قرنیه و آب مروارید است که تهدیدی برای بینایی افراد تلقی می شود.
به طور کلی وقتی آسیبی به چشم وارد می‌شود، این آسیب از قسمت‌های جلویی چشم شروع می‌شود و به قرنیه و قسمت‌های دیگر چشم نیز وارد می‌شود. همین آسیب‌ها سبب بروز بیماری‌های مختلف مثل آب مروارید، خونریزی‌های پشت چشم، پارگی شبکیه و اختلال در زاویه دید شخص می شوند. البته تمام این آسیب‌ها بستگی به وسعت و شدت ضربه وارده به چشم دارند، به گونه‌ای که در خیلی از مواقع نیز ما مجبور به تخلیه کامل چشم می شویم.
در کدورت قرنیه و آب مروارید کدام قسمت‌های چشم دچار آسیب می شوند؟
کدورت قرنیه یکی از عوارض انفجار مواد محترقه‌ای مثل نارنجک است. در این حالت به مرور زمان سلول‌های قرنیه از بین می روند و این امر باعث ورم کردن قرنیه می‌شود، به گونه‌ای که قرنیه رو به سفیدشدن و کدر شدن می رود. در آب مروارید هم ضربه به عدسی چشم وارد می شود. آب مروارید هم می تواند در اثر ضربه‌های نافذ به وجود بیاید که در این صورت پوسته یا کپسول عدسی چشم سوراخ می شود.
حرفی باقی‌مانده؟
تحمل رنج و درد طی چندین روز و ماه و سال، و آواره شدن در اورژانس‌های بیمارستان‌ها در هرج و مرج ایام تعطیلات، شاید هشداری باشد برای کسانی که بدون آگاهی به عوارض وخیم ناشی از آسیبهای چشمی، اقدام به وارد کردن و پخش مواد محترقه بین کودکان و نوجوانان می کنند.
هنوز هیچ اقدام جدی برای جلوگیری از ورود این مواد از سوی مسئولان صورت نگرفته است و ما هر ساله شاهد مراجعه افراد بی‌گناهی هستیم که بدون مداخله در انفجار مواد محترقه، برای همیشه بینایی خود را فدای یک لحظه شادی و هیجان کاذب و زودگذر می کنند.
سمیه شرافتی
