علل یبوست
فیزیولوژی و عملکرد روده
جذب مواد غذایی به طور عملی در روده ی کوچک کامل می شود. غذا ازمعده خارج می شود و به دوازدهه(ابتدای روده ی کوچک) می رود و در آنجا تجزیه ی مواد غذایی ادامه می یابد. ترشحات لوزالمعده و کبد با تأثیر روی محتوای معده آن را برای بقیه ی اعمالی که باید در روده ی کوچک انجام بگیرد، آماده می کنند.
در این حال مواد غذایی برای جذب آماده هستند. هضم و جذب همیشه از یک نظم صحیح پیروی نمی کند. گاهی افراد دچار ناراحتی های هضمی خفیف می شوند که با تصحیح عادت غذایی آن ها، برطرف می گردد.
روده ی بزرگ فضای قابل ملاحظه ای از شکم را اشغال کرده است و حدود 5/1 متر ادامه دارد. اولین قسمت آن سِکوم یا روده ی کور نامیده می شود که آپاندیس از طرف پایین و راست شکم به آن متصل است. قسمت بالا رونده ی روده ی بزرگ که بعد از سِکوم قرار دارد، به طرف بالا ادامه پیدا می کند. سپس به طور افقی پس از عبور از زیر کبد و معده به طحال می رسد و از آن جا به طرف پایین می رود. قسمت پایین روده در انتها به وسیله ی قسمت کوچکی به نام سیگموئید به راست روده و در آخر به مقعد وصل می شود.
مهم ترین وظیفه ی روده ی بزرگ عبارت است از:
1- جذب آب و برخی املاح
2- انتقال مدفوع از قسمت بالا رونده به قسمت پایین رونده ی روده ی بزرگ و سپس از طریق راست روده به خارج از آن.
عمل دوم بیشتر به وسیله ی یک سری حرکات دودی شکل پیش رونده به طور متناوب صورت می گیرد. تا زمانی که احساس دفع یا اجابت مزاج صورت نگرفته است، دریچه ی سیگموئید از ورود مدفوع به داخل راست روده جلوگیری به عمل می آورد.
اجابت مزاج نیاز به حساسیت طبیعی راست روده دارد. عادت به مصرف مواد غذایی حاوی فیبر و رعایت نظم در اجابت مزاج، مؤثرترین عامل در کار صحیح روده ی بزرگ است.
مکانیسم کل مجرای گوارش تحت کنترل سیستم عصبی است. از این رو وقتی فردی زیاد عصبی یا خسته می شود، ممکن است در طول مجرای گوارش او یک سری انقباضات به وجود آید. حاصل این انقباضات ممکن است به اسهال و یبوست متناوب بیانجامد.
یبوست
یبوست را می توان توقف عمل دفع روده ی بزرگ در زمانی طولانی تر از زمان طبیعی آن تعریف کرد.
در حالت طبیعی باقی مانده ی مواد غذایی مصرف شده در یک صبحانه، صبح روز بعد به روده ی بزرگ (نه راست روده) می رسد. عمل دفع به طور معمول 12 تا 72 ساعت یا کمی بیشتر بعد از مصرف غذا صورت می گیرد.
عقیده بر این است که نوع غذای دریافتی تا حدی بر طول زمان دفع تأثیر می گذارد. برای مثال غذاهای غنی از فیبر در طول مسیر گوارش در مقابل آنزیم های هضمی مقاومت کرده و با جذب مقداری آب حجیم می شوند که خود محرک عمل دفع است.
عکس این موضوع در مورد غذاهای کم فیبر صادق است.
بسیاری از افراد تصور می کنند که باید عمل دفع روزی یک بار صورت گیرد و در غیر این صورت ناراحت می شوند. بی تردید عمل دفع روزانه برای سلامت و آرامش مفید است، ولی افرادی هستند که دفع آن ها به طور طبیعی 2 یا 3 روز و حتی بیشتر صورت می گیرد.
یبوست های طولانی به نام OBSTIPATION نامیده می شوند که به طور معمول با علائم تهوع، سوزش قلب، سردرد و ناراحتی های مقعد همراه هستند.
علل یبوست
علت های یبوست متعدد و گوناگون است. در این میان فشار سرعت حاکم بر زندگی پیشرفته ی امروز در ایجاد عادات غلط غذایی و سلامتی تأثیر زیادی دارد.
رعایت نکردن نظم در عمل دفع، نداشتن فعالیت بدنی که خود موجب کاهش تونوس عضلات روده ای می شود،استفاده از مسهل و داروهای ملین برای مدت طولانی، فشارهای عصبی و نگرانی ها از مهم ترین عوامل مؤثر در ایجاد یبوست به شمار می روند.
همچنین علت اصلی یبوست ممکن است تغذیه ی ناکافی یا عادت غذایی غلط باشد. مثلا نبودن فیبر کافی در برنامه ی غذایی( موجب نرسیدن مقدار کافی از باقی مانده ی غذا به روده ی بزرگ می شود)، کمبود ویتامین های B یا مصرف آب به مقدار کم.
رعایت نظم در ساعات غذا خوردن نیز به اندازه ی عوامل دیگر اهمیت دارد، زیرا امکان دارد یک وعده ی غذا به طور موقت در عادت کسب شده اختلال ایجاد کند و در روز بعد عمل دفع صورت نگیرد. یبوست در طول بیماری به دلیل بی تحرکی یا به هنگام مسافرت مثال خوبی برای این مورد است، زیرا به محض آن که وضع به حالت طبیعی برگردد یبوست برطرف می شود.
یبوست مزمن ممکن است ناشی از یک اختلال عضوی (از قبیل نقص فیزیکی، انسداد یا انقباض های همراه با یک بیماری ناتوان کننده)، یا یک منشاء عملکردی (مانند آن چه در سن پیری وجود دارد) باشد.
درمان
در مورد درمان یبوست باید هدف، معالجه ی علت آن باشد، اگر علت آن نقص برنامه ی غذایی است، باید این نقص برطرف شود. به طور کلی سه نوع یبوست شناخته شده است:
1- یبوست آتونیک
2- یبوست اسپاستیک
3- یبوست انسدادی
در آینده، طی مقالات جداگانه ای درمان هر یک از انواع یبوست را برای شما خواهیم گفت.
آزاده ی امین پور(عضو هیات علمی انستیتو تحقیقات تغذیه)
