آنفلوآنزای پرندگان چه کسانی را تهدید می کند؟
بیماری آنفلوآنزای پرندگان، نوعی از آنفلوآنزا به نام نوع A می باشد که در جمعیت حیوانات به خصوص در ماکیان (بیماری در سایر حیوانات نظیر خوک ، سگ ، گربه و ... نیز دیده شده است) ایجاد می گردد و می تواند در انسان نیز موجب ایجاد نوع حاد با مرگ و میر بالا شود. ویروس نوع H5N1 توانایی ایجاد فرم حاد بیماری را در انسان دارد.
پرندگان مهاجر از جمله غاز و اردک، منبع طبیعی این بیماری می باشند و به علت مهاجرت این پرندگان، کشور ما نیز در معرض خطر بروز این بیماری در بین پرندگان اهلی، وحشی بومی و به تبع آن افراد انسانی است.
هر چند انتقال ویروس از پرنده به انسان به آسانی صورت نمی گیرد و موارد انسانی گزارش شده نیز بیشتر مربوط به تماس مستقیم با پرندگان آلوده یا تلف شده است، لیکن در صورت جهش ژنی و فراهم شدن شرایط انتقال ویروس از یک انسان به انسان دیگر، این مسئله می تواند منجر به یک همه گیری آنفلوآنزا گردد.
طیور در معرض خطر شامل جوجه‌ها، بوقلمون، اردک و غاز می باشند و انواع بومی این پرندگان به دلیل احتمال تماس با پرندگان مهاجر، بیشتر امکان ابتلا بیماری را داشته و می توانند به عنوان منبع بیماری مطرح باشند.
در ایران هنوز این نوع ویروس به عنوان عامل بیماری زا در انسان یا حیوانات ثبت و گزارش نشده است، ولی افرادی که با طیور سر و کار دارند (مانند کارکنان مرغداری‌ها، پرسنل دامپزشکی، پرسنل محیط زیست و ...) و یا از مناطقی که بیماری در آنجا شایع است، آمده اند، در معرض خطر بوده و بایستی تحت مراقبت قرار گیرند.
موارد زیر در معرض خطر بیماری می باشند:
- وجود علائم بالینی بیماری تنفسی حاد که علتی برای آن مشخص نشود.
- مرگ به دلیل بیماری تنفسی حاد که نتوان علتی برای آن مشخص نمود.
- تماس‌های شغلی شامل: کارگران مزارع ماکیان اهلی (مرغداری‌ها، پرورش اردک، بوقلمون و شتر مرغ) و خوک، افرادی که در حمل طیور زنده یا معدوم شده فعالیت دارند و افرادی که در مغازه‌های فروش حیوانات زنده کار می کنند.
- آشپزها و مشاغل مشابه که با ماکیان زنده یا تازه کشته شده سر و کار دارند.
- فروشندگان پرنده‌های دست‌آموز.
- دام پزشکان شاغل در صنعت طیور.
- افرادی که در آزمایشگاه هایی که نمونه ها برای ویروس آنفلوآنزای A/H5 وA/H7 بررسی می شوند، فعالیت دارند.
- کارکنان مراقبت های بهداشتی
- افراد ساکن در مناطقی که مرگ ماکیان خانگی و پرندگان وحشی بیش از حد مورد انتظار اتفاق افتاده است.
- سابقه ی مسافرت 7 روز قبل از شروع علائم به کشور یا منطقه ای که طغیان آنفلوآنزای نوع A در جمعیت حیوانی گزارش شده است (ویتنام، چین، لائوس، تایلند، کمبوجیه، اندونزی، کره، ژاپن، پاکستان، روسیه و قزاقستان)، به همراه حداقل یکی از موارد زیر:
- تماس (کمتر از یک متر) با ماکیان زنده یا مرده، پرندگان وحشی یا خوک در هر جایی از کشورهای فوق.
- مراجعه به محلی که ماکیان اهلی یا خوک مبتلا (تأیید شده) در 6 هفته ی قبل وجود داشته است.
- تماس (لمس کردن یا فاصله شنیدن صحبت معمولی) با یک مورد انسانی تأیید شده آلوده به آنفلوآنزای A/H5
- تماس (لمس کردن یا فاصله شنیدن صحبت معمولی) با یک شخص مبتلا به بیماری حاد تنفسی با علت نامعلوم که بعداً منجر به مرگ وی شده است.
اطلاعات مورد نیاز :
نظر به اهمیت راه انتقال بیماری، اطلاعات اولیه در مورد سابقه ی تماس، جهت اقدامات بعدی مهم است و اطلاعات زیر در موارد تشخیص داده شده مورد نیاز می باشد:
- زمان شروع علائم بیماری
- سابقه تماس با ماکیان
- وجود مرگ و میر بیش از حد انتظار در ماکیان منطقه
- شغل
- سابقه تماس با موارد تأیید شده ی انسانی
- سابقه تماس با افرادی که به دلیل ابتلا به بیماری حاد تنفسی بدون علت مشخصی فوت کرده‌اند.
انواع موارد مبتلا به آنفلوآنزای A/H5 و A/H7 :
1- مورد مشکوک مبتلا به آنفلوآنزای A/H5 و A/H7 :
الف) هر بیمار تب دار (حرارت بیشتر از 38 درجه سانتی گراد ) به همراه حداقل یکی از علائم سرفه ، گلو درد ، تنگی نفس و کونژونکتیویت ( التهاب ملتحمه) و به همراه حداقل یکی از یافته های زیر:
1) 7 روز قبل از شروع علائم، سابقه تماس با پرندگان به خصوص مرغی که به دلیل یک بیماری مرده باشد.
2) سابقه تماس در طی 7 روز قبل از شروع علائم با یک مورد تأیید شده ی آنفلوآنزای A/H5 و A/H7 که در مرحله واگیر داری بیماری بوده است (یک روز قبل از شروع علائم تا 7 روز بعد از شروع علائم).
3) سابقه تماس در طی 7 روز قبل از شروع علائم با سطوح و محیط آلوده به عامل آنفلوآنزای پرندگان
4) در طی 7 روز قبل از شروع علائم، سابقه ی کار در آزمایشگاهی که نمونه های انسانی یا حیوانی مشکوک به آلودگی آنفلوآنزای پرندگان بسیار بیماری زا را بررسی کرده اند .
5) وجود یک تست آزمایشگاهی مثبت آنفلوآنزای A که نتواند نوع ویروس را مشخص کند.
ب) مرگ به دلیل بیماری حاد تنفسی با علت نامشخص و حداقل یکی از موارد زیر :
1) اقامت در مناطقی که موارد مشکوک یا تأیید شده ی آنفلوآنزای بسیار بیماری زا گزارش شده است.
2) سابقه تماس در طی 7 روز قبل از شروع علائم، با یک مورد تأیید شده ی انسانی آنفلوآنزای A/H5 که در مرحله واگیرداری بیماری بوده است.
2- مورد احتمالی مبتلا به آنفلوآنزای A/H5 و A/H7 :
هر بیمار مشکوک، به همراه شواهد آزمایشگاهی محدود برای آنفلوآنزای A/H5 وA/H7(جداسازی آنتی بادی اختصاصی H5 یا H7 در یک نمونه ی سرم )
3- مورد قطعی مبتلا به آنفلوآنزای A/H5 و A/H7 :
مورد مشکوک یا محتمل به همراه حداقل یکی از آزمایش‌های زیر:
1) نتیجه ی کشت مثبت برای آنفلوآنزای A/H5 و A/H7
2) PCR مثبت برای آنفلوآنزای A/H5 و A/H7
3) روش IFA با به کار بردن موکلونال آنتی بادی آنفلوآنزای A/H5 و A/H7 مثبت
4) چهار برابر افزایش تیتر آنتی بادی اختصاصی آنفلوآنزای A/H5 و A/H7 در دو نمونه ی سرم
پیگیری موارد مشکوک انسانی:
- موارد مشکوک انسانی بایستی طبق لیست خطی از شهرستان به دانشگاه و از دانشگاه به مرکز مدیریت بیماری‌ها گزارش شوند و فرم بررسی اپیدمیولوژیک تکمیل و پس از بهبودی یا فوت ارسال گردد.
- موارد مشکوک بایستی تا 24 ساعت پس از قطع تب در بیمارستان تحت نظر قرار گیرند ، یا در صورتی که علت دیگری برای بیماری تشخیص داده شده زودتر مرخص گردند.
- اقدامات پیشگیری از انتقال تنفسی و بهداشت دست‌ها (شست و شوی دست ها با آب و صابون به مدت 15 تا 20 ثانیه ) برای کاهش خطر انتقال ویروس بسیار با اهمیت است.
ارزیابی موارد مشکوک:
یک نمونه از مجرای تنفسی برای موارد مشکوک گرفته شود (برای مثال سواپ نازوفارنکس ). نمونه باید برای آنفلوآنزای A به روش RT-PCR بررسی شود و در صورت مثبت بودن برای H1 وH3 با همین روش بررسی شود .
دو نمونه ی سرم مرحله ی حاد (هفته اول شروع بیماری) و مرحله نقاهت (بعد از سه هفته از شروع بیماری) جهت بررسی آنتی بادی آنفلوآنزای پرندگان تهیه شود.
اقدامات لازم در هنگام بروز آنفلوآنزای پرندگان در مرغداری‌ها برای افراد در معرض خطر
پس از تأیید اولین مورد آلودگی ماکیان به A/H5 ،در صورت بروز مورد مشکوک به آنفلوآنزا در مرغداری، بر اساس گزارش اداره ی کل دامپزشکی استان ، داروی ضد ویروس Oseltamivir به میزان 75 میلی گرم روزانه و در صورت نبود این دارو داروی آمانتادین به میزان 200 میلی گرم روزانه برای کارکنان مرغداری و افراد شاغل در آن شروع می گردد تا نتایج آزمایشگاهی نشان دهد که علت بروز آنفلوآنزای H5 نمی باشد که پس از اعلام علل دیگر دارو قطع می گردد و در صورت تأیید وجود H5 ، دارو حداقل برای 7 روز یا زمانی که افراد در تماس ماکیان عفونی در مرغداری مزبور و مرغداری های با شعاع یک کیلومتر یا سطوح و محیط آلوده هستند، تجویز می گردد.
در صورت تأیید وجود H5 در اولین فرصت نسبت به واکسیناسیون این افراد و شاغلین در مرغداری های تا شعاع پنج کیلومتری بر علیه آنفلوآنزای انسانی نیز اقدام می گردد.
همچنین استفاده از وسایل ایمنی شامل: دستکش یک بار مصرف، روپوش یا لباس مناسب آستین بلند، چکمه یا روکفشی یک بار مصرف ، عینک برای محافظت غشای مخاطی چشم ، کلاه ، ماسک های یک بار مصرف N-100 یا N-99 یا N-95 که برای عوامل خطرناک دیگر محیطی (برای مثال ذرات معلق یا گرد و غبار) توصیه شده است .
پس از هر بار استفاده، همه ی وسایل باید به طور مناسب معدوم گردند . شستشوی دست ها با آب و صابون برای 15 تا 20 ثانیه پس از در آوردن وسایل ایمنی یا هر گونه تماس مشکوک الزامی است . استفاده از وسایل و انجام اقدامات فوق با نظر دامپزشکی استان و واحد بهداشت محیط برای همه ی افرادی که در مرغداری مشکوک کار می کنند و در معدوم کردن مرغ های مشکوک مشارکت دارند، الزامی است و معدوم کردن آنها لازم است .
برای ضد عفونی کردن وسایل آلوده به خون و مایعات بدن بیماران مشکوک ، هیپوکلرید سدیم 1درصد و برای ضدعفونی کردن سطوح فلزی صاف که مواد سفید کننده نمی توان استفاده کرد، برای مثال روی میز ، از الکل 70 درصد استفاده می شود .
توصیه به مسافران
منعی برای مسافرت افراد به مناطقی که آلودگی A/H5و A/H7 ثابت شده است، وجود ندارد. هیچ گونه شواهدی که نشان دهد، بیماری از انسان به انسان منتقل می شود، وجود ندارد و افراد محدودی که مبتلا شده اند، تماس مستقیم با پرندگان بیمار داشته اند .
به افرادی که قصد مسافرت به کشورهایی که طغیان بیماری گزارش شده است، دارند، موارد زیر توصیه می شود:
- از مراجعه به مراکز پرورش ماکیان و مراکز فروش حیوانات زنده و هر مکانی که احتمال آلودگی با مدفوع ماکیان یا سایر حیوانات وجود دارد، خودداری کنند.
- همانند سایر بیماری‌های عفونی یکی از مهم ترین و مؤثرترین اقدامات پیشگیری، رعایت مکرر بهداشت دست‌ها می باشد.
- ویروس‌های آنفلوآنزا بوسیله ی گرما از بین می روند، بنابراین غذاهای به دست آمده از ماکیان شامل تخم مرغ بایستی کاملاً پخته شوند.
- پس از مراجعت چنانچه تا 7 روز دچار تب و علائم تنفسی شدند به مرکز بهداشت مراجعه نمایند و سابقه ی مسافرت خود را اعلام نمایند.
دکتر سعادت‌خواه - کارشناس بیماری‌های واگیر مرکز بهداشت آذربایجان شرقی
