دام و درد سر ما
محیط زندگی مشترک با حیوانات، بیماری های مشترکی را رقم می زند که از آنها با عنوان "بیماری های مشترک بین انسان و دام" نام می برند. در این میان بیماری های نو پدیدی نیز وجود دارند که مداخله ی انسان ها در طبیعت، گاه به آن دامن می زند.
برخی از آنها می توانند چنان فاجعه بار باشند که تلفاتی نظیر جنگ بر جای گذارند. این بیماری ها از طریق حیوانات و مواد غذایی و محصولات جانبی به دست آمده از آنها (گوشت، پوست، پشم و...) ممکن است به انسان منتقل شوند.
13 تیرماه به عنوان "روز ملی مهار بیماری های مشترک انسان و حیوان" نام گذاری شده است، اما متأسفانه اهمیت بیماری های مشترک در کشور ما چندان شناخته شده نیست.
از آنجایی که پیشگیری، مهم ترین گام در مهار بیماری به شمار می آید و این امر به سرویس های دامپزشکی ارتباط دارد، گفت و گویی را با "دکتر سید جاوید آل داوود، عضو هیأت علمی دانشگاه دامپزشکی تهران و رئیس جامعه ی دامپزشکی حیوانات کوچک " انجام داده ایم . وی در این گفت وگو تأکید می کند وجود دامپزشک در مراکز تولید مواد غذایی یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. دکتر آل داوود در عین حال یادآور می شود، در تماس با حیوانات حتماً باید احتیاط کرد.
? با ورود بیماری های جدید مشترک بین انسان و دام مثل آنفلوآنزای مرغی، آیا بیماری های قدیمی تحت کنترل درآمده است؟
بیماری های قدیمی همچنان وجود دارند و نه تنها ریشه کن نشده، بلکه بعضی از آنها افزایش نیز یافته اند! مثلاً سل و تب مالت (بروسلوز) افزایش نشان می دهد، البته برخی این افزایش آماری را به پیشرفت های تشخیصی نسبت می دهند که لازم است بدانیم همراه با پیشرفت های تشخیصی، در امر درمان نیز راه کارهای نوینی کشف شده است.
? دلیل این اتفاق چیست؟
عدم توانایی در اطلاع رسانی مشکل بزرگی است، اما مطلب دیگر با همان میزان اهمیت، مشکلی است که در زمینه ی تحقیقات وجود دارد و معمولاً بودجه ی بسیار کمی را به این امر اختصاص می دهند. در ضمن، کار عملی و سیستماتیک نیز انجام نمی شود. در حقیقت لازم است که سازمان دامپزشکی، متولی این امر باشد اما عملاً وزارت بهداشت این کار را انجام می دهد و سهم بسیار زیادی از بودجه ی تحقیقاتی را در ارگان های اجرایی صرف می کند، در حالی که جامعه ی دانشگاهی از آن بی بهره می ماند. مثلاً در رابطه با آنفلوآنزای مرغی از جانب وزارت بهداشت زحمت زیادی کشیده شد که دامپزشک ها نقش بسیار پررنگی در این بین داشتند و بیماری با توجه به هم مرزی با کشورهایی مثل ترکیه ، افغانستان و عراق به خوبی مهار شد. اما نه تنها از دامپزشک ها ها تقدیری نشد، بلکه نقش آنها به عنوان یکی از مهره های اصلی مهار این بیماری نادیده گرفته شد و طبیعی است در این شرایط افراد انگیزه های خود را از دست خواهند داد.
? آیا بیماری های مشترک بین انسان و حیوان قابل پیشگیری اند؟
به طور کلی دامپزشکی از نظر بحث بهداشتی به دو قسمت کلی تقسیم می شود:
- بهداشت بیماری هایی که مستقیماً از حیوان منتقل می شوند
- بهداشت محصولات حیوانی
همان طور که می دانیم برخی از حیوانات با انسان ارتباط مستقیم دارند، به خصوص در سطح شهرها که بسیاری از آنها حیوانات خانگی به شمار می آیند (سگ ، گربه ، موش ، پرنده های مختلف و...) که می توان گفت: قادر به انتقال بسیاری از بیماری ها هستند و در واقع وظیفه ی دامپزشک ها کنترل این بیماری هاست. البته میزان بیماری های منتقله از حیوان به انسان، بسیار کمتر از بیماری های انسان به انسان است و 100 درصد آنها قابل پیشگیری است.
? این درصد را می توان به بیماری های جدید هم تعمیم داد؟
بله، در مورد برخی از بیماری ها که به آنها بیماری های نو پدید می گویند مثل جنون گاوی ، تب کریمه کنگو و... نیز چنین موضوعی صادق است. اگر این بیماری ها به انسان منتقل شوند و فرد نسبت به آنها ایمنی نداشته باشد، می تواند کشنده و غیر قابل پیشگیری باشد.
بحث ریشه کنی یکی از راه های بسیارمهم و منحصر به فرد در زمینه ی بیماری ها بوده که مستلزم مدیریت خاصی است، مثلاً زمانی که در انگلیس جنون گاوی مطرح شد، دولت گاوهای بیمار را گران تر می خرید و این باعث شد که دام داران نه تنها تمایل به فروش داشته باشند، حتی برای این کار از یکدیگر پیشی بگیرند، ولی در ایران برای ریشه کنی، هزینه ی خسارتی که دولت متحمل می شود، بسیار پایین است، بنابراین دام دار سعی می کند که از علامت گذاری شدن دام خود جلوگیری کند تا آن را به قیمت بالاتری بفروشد.
? ایدز را هم می توانیم از بیماری های منتقله از حیوان به انسان به شمار آوریم؟
بله! با توجه به منشأ یابی جدیدی که توسط محققان انجام شده است و منشأ آن را در گوریل ها تشخیص داده اند، می توان چنین گفت.
? به جز مواد غذایی و ارتباط مستقیم، آیا محصولات تولیدی از حیوانات هم می توانند بیماری را منتقل کنند؟
بله، برخی از بیماری ها از طریق محصولات به دست آمده از حیوانات قابل انتقال هستند، مثلاً برخی از لوازم آرایشی - بهداشتی که در تهیه آنها از چربی های حیوانی و... استفاده می شود، می توانند منشأ این انتقال باشند.
? اقدامات پیشگیرانه قبل یا بعد از تولید محصولات انجام می شود؟
معاینات هم قبل از کشتار و هم بعد از کشتار اهمیت دارند و باید تدابیری اندیشیده شود که خطر کاهش یابد. اینجاست که لزوم وجود یک دامپزشک در صنایع غذایی مشخص می شود. مثلاً برای کارخانه ی سوسیس، کالباس یا محصولات لبنی باید دامپزشک هم داشته باشند، چرا که اطلاعات مهندسین صنایع غذایی در زمینه بیماری ها کم است.
? در زمینه ی واردات هم این دقت صورت می گیرد؟
باید این کار انجام شود، اما این مشکل وجود دارد که برخی اوقات به دلیل ارزان بودن یک سری مواد، قصور در تأییدات بهداشتی صورت می گیرد. مثلاً بعد از انفجار چرنوبیل یک سری از مواد غذایی به دلیل ارزانی وارد ایران شد، در حالی که سایر کشورها این کار را نکردند. در رابطه با صادرات هم تبعیض وجود دارد، مثلاً تن ماهی در داخل کشور با مجوز وزارت بهداشت تولید می شود، ولی همین محصول وقتی می خواهد صادر شود، باید مجوز دامپزشکی داشته باشد.
? فکر کنم! بد نیست اندکی هم به بیماری ها بپردازیم، به عنوان اولین مورد به تب مالت اشاره کنید!
تب مالت در واقع یک بیماری باکتریایی است که برخی از سویه های بروسلا آن را تولید می کنند و به آن بروسلوز هم می گویند، در واقع یکی از استثنائات بیماری های مشترک هم هست، چون انتقال انسان به انسان ندارد و اختصاصاً باید از دام (گوسفند ، گاو و سگ) منتقل شود که بیشتر از طریق خوراکی است، مثل نوشیدن شیرخام گاو یا آبی که توسط سگ، آلوده شده باشد.
? سایر محصولات لبنی چطور؟ این بیماری را منتقل می کنند؟
چون سایر محصولات لبنی فرآیند می شوند و تحت حرارت قرار می گیرند، مشکلی ندارد. اگر حیوانی دچار تب مالت باشد در پی درمان آن نیستند، زیرا درمانی طولانی مدت و پرهزینه دارد، بلکه حیوان را علامت گذاری می کنند و به کشتارگاه می فرستند و در واقع روش های ریشه کنی را اعمال می کنند.
?آیا ریشه کنی در ایران هم انجام می شود؟
البته بحث ریشه کنی یکی از راه های بسیارمهم و منحصر به فرد در زمینه ی بیماری ها بوده که مستلزم مدیریت خاصی است، مثلاً زمانی که در انگلیس جنون گاوی مطرح شد، دولت گاوهای بیمار را گران تر می خرید و این باعث شد که دامداران نه تنها تمایل به فروش داشته باشند، حتی برای این کار از یکدیگر پیشی بگیرند، ولی در ایران برای ریشه کنی، هزینه ی خسارتی که دولت متحمل می شود، بسیار پایین است، بنابراین دام دار سعی می کند که از علامت گذاری شدن دام خود جلوگیری کند تا آن را به قیمت بالاتری بفروشد.
? علائم بیماری تب مالت چیست؟
در حیوان علامتی ندارد و در انسان، دردهای مفصلی را باعث می شود. معمولاً درمان آنتی بیوتیکی و چند دارویی دارد و طول درمان زیاد است و برخی از عوارض مثل ناراحتی های مفصل و ستون مهره ها به جا خواهد ماند.
? میکروب این بیماری با حرارت از بین می رود؟
بله، اگر میکروب تب مالت در شیر باشد و بجوشانند از بین می رود. معمولا مهم ترین باکتری سل است که آن هم در دمای 80 - 70 درجه ی سانتی گراد به مدت 20 دقیقه از بین می رود.
? لطفاً در رابطه با بیماری توکسوپلاسموز توضیح بفرمایید!
توکسوپلاسما، تک یاخته ای است که از طریق مدفوع انتقال می یابد و این بیماری نام گربه را یدک می کشد، اما عامل بیماری می تواند هم در گربه ی آلوده شده و هم در گوشت گاو و گوسفندی که علوفه ی آلوده خورده اندف وجود داشته باشد. روش انتقال هم از طریق مدفوع 3 روز مانده ی گربه است.
در اینجا لازم است بدانید که احتمال انتقال توکسوپلاسموز از کباب و همبرگری که خوب پخته نشده اند، بیشتر از مدفوع 3 روز مانده ی گربه است!!
اگر میکروب در3 ماهه ی اول بارداری وارد بدن فرد باردار شود، باعث سقط می شود که البته به سطح ایمنی افراد هم بستگی دارد و چون اکثر دام هایی که کشته می شوند، آلوده هستند، باید در زمینه ی مصرف گوشت بسیار احتیاط کرد.
صدف کوه کن
