پیشرفت‌های بهداشتی ایران بعد از 57
تا سال 1357 فقط 50 مورد پیوند کلیه در کشور انجام شده بود، در حالی که در طول سال‌های پس از انقلاب، بیش از 17000 مورد پیوند کلیه در کشور انجام شده است.
پس از انقلاب هر سال 15 بیمارستان در کشور ساخته شده و تعداد بیماران اعزامی به خارج طی 20 سال گذشته از 4000 نفر به 44 نفر کاهش یافته است.
افزایش طول عمر، توسعه ی بهداشت و کاهش مرگ و میر کودکان و مادران، کنترل و حذف بیماری‌های واگیر، بهینه‌سازی اورژانس بیمارستان‌ها، اجرای برنامه‌های بهبود تغذیه، توسعه ی بیمه همگانی خدمات درمانی و بیمه روستاییان، همه و همه از جمله دستاوردهای 28 ساله ی انقلاب اسلامی در حوزه بهداشت و درمان است.
بیست وهشتمین سالگرد انقلاب اسلامی، بهانه‌ای برای مرور دستاوردهای نظام جمهوری در عرصه ی بهداشت و درمان است.
7 محور مهم این دستاوردها را می‌توان اینگونه مرور کرد:
1- تولید و توزیع نمک یددار در کشور
اجرای برنامه‌های بهبود تغذیه، بخش مهمی از برنامه‌های چند سال اخیر نظام سلامت را تشکیل می‌دهد. یکی از موفق‌ترین این برنامه‌ها، طرح ترویج تولید نمک یددار بود.
برنامه تولید نمک یددار از سال 1368 در کشور شروع شد و با استمرار این طرح، شیوع گواتر 23 تا 40 درصد کاهش یافت.
به خاطر اجرای همین طرح، جمهوری اسلامی ایران بارها توسط سازمان‌ها و موسسات بین‌المللی مورد تقدیر قرار گرفت و به دلیل موفقیت ایران در برنامه ی IDD* (اختلالات ناشی از کمبود ید)، سازمان جهانی بهداشت کشور ما را به عنوان یک مرکز آموزشی برای آموزش کشورهای منطقه در زمینه برنامه‌های پیشگیری و کنترل اختلالات ناشی از کمبود ید انتخاب نمود.
در حال حاضر نیز به‌عنوان یکی دیگر از طرح‌های مهم در بهبود تغذیه ی جامعه، طرح آهن یاری جهت ارتقای سلامت دختران دانش‌آموز دبیرستانی در دست اجراست که نتایج آن در سال‌های آتی روشن خواهد شد.
2- مبارزه با بیماری‌های عفونی
پیش از انقلاب، بیماری‌های عفونی، یکی از معضلات بهداشت و درمان کشور بود که با اجرای برنامه‌های واکسیناسیون کشوری، توانستیم به استانداردهای جهانی نزدیک شویم.
مثلاً با اجرای طرح واکسیناسیون فلج اطفال و پوشش 95 درصدی این واکسیناسیون که تا امروز حفظ شده است، می‌توان گفت عملاً کشور ما از این بیماری پاک شده است. مجموعه فعالیت‌های انجام شده در این زمینه منجر به کاهش تعداد مبتلایان به بیماری از 55 مورد در سال 1369، به صفر در سال های اخیر شده است.
3- برنامه جامع سلامت مدارس
در سال‌های اخیر، رویکرد برنامه‌ریزی جامع یا هماهنگ برای سلامت مدارس تکوین پیدا کرد. از اجزای برنامه جامع سلامت مدارس کشور می‌توان به آموزش جامع بهداشت مدرسه، تربیت بدنی، خدمات بهداشتی، خدمات مشاوره روانشناسی و اجتماعی، سلامت محیط مدرسه، ارتقای سلامت کارکنان و مداخله والدین اشاره کرد. گسترش خدمات بهداشت مدارس نیز طی چند سال اخیر رشد فزاینده‌ای داشته است و از 53 درصد در سال 1376 به بیش از 80 درصد رسیده است.
هم اکنون واکسن توام به تمامی دانش آموزان سنین 16-14 سال تزریق می‌شود.
پوسیدگی دندان کودکان 12 ساله از 02/2 درصد در سال 1376، به 38/1 درصد کاهش یافته است که نمونه‌ای از دستاوردهای برنامه‌های اجرا شده در سطح مدارس است.
4- پیشرفت در پیوند اعضاء
تا سال 1357 فقط 50 مورد پیوند کلیه در کشور انجام شده بود، در حالی که در طول سال‌های پس از انقلاب، بیش از 17 هزار مورد پیوند کلیه در کشور انجام شده است.
در حال حاضر، با تصویب قانون مرگ مغزی و پیوند اعضا از جسد، امکان انجام تمامی شیوه‌های پیوند اعضا در کشور میسر گردیده و سالانه بالغ بر 2 هزار پیوند در ایران انجام می شود. می‌توان گفت ایران در حال حاضر از پیشگامان پیوند اعضا در آسیا به شمار می‌آید.
5- برنامه تنظیم خانواده و کنترل جمعیت
رشد جمعیت قبل از شروع برنامه توسعه ی اول، به نحو افسار گسیخته ای پیش می‌رفت. روند رشد به نحوی بود که در صورت استمرار، عوارض اقتصادی، سیاسی، جسمی، روانی، اجتماعی و فرهنگی متعددی را بر جامعه تحمیل می‌کرد.
این موضوع سیاست گذاران را بر آن داشت تا برنامه کنترل جمعیت و تنظیم خانواده را به صورت جدی دنبال کنند. به همین منظور برنامه تنظیم خانواده در کشور تدوین شد.
هم اکنون با تداوم این برنامه رشد جمعیت کشور از 2/3 درصد به 3/1درصد کاهش یافته است که شاید چنین کاهشی در سراسر دنیا، در مدت زمانی کوتاه کم نظیر باشد.
6- تامین داروی مورد نیاز کشور
یکی از امور مهم و حساس در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دارو و مسائل مربوط به آن است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی گام‌های بلندی در زمینه تهیه و توزیع مناسب دارو برداشته شده است که می‌توان از جمله به استقرار نظام نوین دارویی (طرح ژنریک) در کشور اشاره کرد.
بر اساس این طرح، فهرست داروهای موجود در بازار ایران مورد بازنگری جدی قرار گرفت و اجرای آن منجر به حذف هزاران داروی تجارتی از بازار ایران شد و واردات داروهایی که در کشور ساخته نمی‌شد، صرفا به داروهای موجود در فهرست منحصر شد.
هم اکنون بیش از 95 درصد نیاز دارویی کشور از نظر کمی در داخل تولید می‌شود که در مقایسه با سال‌های قبل از انقلاب که تنها 25 درصد بوده است، بی‌تردید پیشرفت مهمی به حساب می‌آید.
7- طرح رابطان بهداشت
در پایان دهه 60 با انگیزه ی رفع مشکلات بهداشتی حاشیه‌نشینان شهری، وزارت بهداشت برای اولین بار اقدام به طراحی و اجرای طرح رابطان بهداشت به‌صورت آزمایشی در جنوب تهران کرد.
در واقع این طرح در مناطقی شکل گرفت که شبکه بهداشت و درمان به دلیل گسترش بی رویه شهرها، کمترین پوشش را برای گروهی از نیازمند‌ترین بخش جامعه شهری داشت.
از اهداف این طرح می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ارایه فعال خدمات بهداشتی و ارتقای سلامت جامعه شهری، مشارکت مردم در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در ارایه مراقبت‌های اولیه بهداشتی و بهره‌گیری از امکانات موجود جامعه بشری در سطوح محلی و منطقه.
این طرح با توجه به موفقیت چشمگیری که به دنبال داشت از سال 1372 تحت عنوان برنامه رابطان بهداشت در تمام نقاط شهری به اجرا در آمد. در حال حاضر بیش از 90 درصد جمعیت روستایی کشور (بیش از 20 میلیون نفر) تحت پوشش خانه‌های بهداشت قرار دارند و تعداد خانه‌های بهداشت در سال 1364 از 1800 باب به 16439 باب رسیده است.
پی نوشت :
* IODINE DEFICIENCY DISORDERS
مریم غفاری
