سیر تاریخی و علمی حجامت در تمدن بشری(1)
افراد زیادی در طی سالیان اخیر له یا علیه حجامت سخن گفته اند. عده ای گفته اند که حجامت یک امر اعتقادی است و چون سنّتِِ درمانی اسلام است نیاز به تحقیق و بررسی علمی ندارد و از سوی دیگر عده ای مخالفت خود را به آنجا رسانیده اند که می گویند، چون حجامت از آن طرف مرز نیامده و جایگاهی در طب رایج ندارد، اصلا نباید مورد دقت و بررسی قرار گیرد. بنابراین حجامت نیز مثل برخی مباحث دیگر گرفتار دین داران متحّجر و روشنفکران بی دین شده است. به نظر می رسد برای رسیدن به قضاوت صحیح چاره ای نداریم جز اینکه از سیر تاریخی حجامت و جایگاه آن در گذشته اطلاع پیدا کرده و در قدم بعد به بررسی اثرات درمانی آن بر اساس اصول علمی امروز بپردازیم.
حجامت نام یک روش درمانی است که بر اساس قدیمی ترین سند موجود، از 3300 سال قبل از میلاد مسیح در مقدونیه انجام می شده است و بعدها از مقدونیه به یونان باستان رخنه کرده و در آن زمان شاخص پزشک بودن، حجامت کردن و داشتن ابزار آن بوده است.
برخی ذکر کرده‌اند که اصول طب سوزنی و حجامت از آنجا گرفته شد که در عصر ما قبل تاریخ، متفکران متوجه شدند که وقتی سربازی در میدان جنگ مورد اصابت سنگ، چاقو یا شمشیر قرار می گیرد و زخمی برمی دارد، به علت همین زخم، بسیاری از بیماری های قبلی او بهبود می یابد. این کشف بزرگ به آنها آموخت که با فرو بردن سوزن و تیغ زدن می توان برخی از امراض را شفا بخشید و به همین علت 2600 سال قبل از میلاد مسیح ، سوزن های فلزی در چین و شاخ های حجامت در ایران وارد اصول درمان گردید و طب سوزنی و حجامت رواج پیدا کرد .
چینی ها در بدن 600 نقطه ی اسرار آمیز پیدا کرده بودند و اطبای سنتی ایران نیز نقاط متعددی از بدن را برای حجامت پیدا کرده و هر ناحیه را برای معالجه ی یک مرض به خصوص حجامت می کردند.
اوراق پاپیروس که از عصر باستان به دست آمده نیز نشان می دهد که حدود 2200 سال قبل از میلاد مسیح ، حجامت امری رایج بوده است. هم چنین در کتاب آیورودا (طب سنتی هند) که مربوط به 1500 سال قبل از میلاد مسیح است، در مورد حجامت و اثرات درمانی آن بحث شده است.
بقراط که حدود 400 سال قبل از میلاد مسیح زندگی می کرده است، با روش های مختلف حجامت کاملا آشنا بوده و در آثار خود به موارد استفاده و منع استفاده ی آن اشاره کرده است. جالینوس نیز 120 سال بعد از میلاد مسیح مطالب متنوعی در مورد حجامت در آثار خود بیان کرده است. بنابراین حجامت در جهان سابقه ای دیرینه دارد.
با ظهور اسلام، حجامت مورد تایید و تاکید فراوان پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم علیهم السلام قرار گرفت و بیش از 600 روایت در مورد حجامت جمع آوری شده است.
پیامبر اکرم در روایتی که در نهج الفصاحه آمده، پنج چیز را از سنت های پیامبران الهی معرفی کرده اند که عبارتند از :
حیاء ، حلم ، حجامت ، مسواک و عطر زدن.
در روایت دیگری امام علی علیه السلام می فرماید:
"ان الحجامه تصح البدن و تشد العقل." بدرستی که حجامت بدن را سالم و عقل را نیرومند می گرداند .
در قرن 16 میلادی ، حجامت امری رایج در کشورهای اروپایی بود. پزشکان معروفی در این قرن از جمله FALLOPIO، DALLACROCE و VIDIUS هر کدام ابزار خاصی برای آن ابداع کرده بودند .
از اوایل قرن بیستم تا کنون نیز حجامت عمدتاً از سوی مراکز درمان طبیعی ( HILPRACTIKER ) در آلمان انجام می شود و بعضی از پزشکان طب جدید هم به این امر مبادرت می ورزند .
ادامه دارد ...
دکتر رضا منتظر- عضو هیئت علمی موسسه ی تحقیقات حجامت ایران
منابع :
1- JOHANN ABELE,DASCHROPFEN.EINE BE WAHRTE HEIL METHODE , 1997
2 ـ جزایری غیاث الدین ، زبان خوراکی ها، انتشارات امیر کبیر ، 1354
3 ـ ابن سینا ، قانون در طب ، ترجمه ی عبدالرحمن شرفکندی ج اول
4 ـ محقق مهدی ، تاریخ پزشکی در اسلام و ایران ، انتشارات سروش 1374
5 ـ پایان نامه ی دکتر رضا منتظر با عنوان مقایسه ی ترکیب بیوشیمیایی خون وریدی با خون حجامت ، دانشگاه شهید بهشتی شماره 7522
6 ـ جرجانی سید اسماعیل ، ذخیره ی خوارزمشاهی ، انتشارات انجمن آثار ملی
7 ـ پولاک یا کوب ادوارد ، ایران و ایرانیان ، انتشارات خوارزمی، 1361
8 ـ خیراندیش حسین، حجامت از دیدگاه اسلام ، انتشارات اسلامی ، چاپ اول 1377
9 ـ طباطبائی علامه ، تفسیر المیزان ترجمه ی سید محمد باقر موسوی
10 ـ زکریای رازی ، جدری و حصبه
11-الگود سیریل ، تاریخ پزشکی ایران ، انتشارات امیر کبیر ،
