وبا؛ بیماری از قدیم تا حال
آوارگی جمعیت‌های انسانی بر اثر جنگ، همیشه زمینه‌ساز بروز و همه‌گیر شدن بیماری وبا در مناطق گوناگون جهان بوده است.
کابوس «وبا» در حوزه ادبیات
«وبا» از دوران کهن، سایه ی وهمناک خود را بر زندگی نسل‌های انسانی افکنده است.
طغیان «وبا» در دوره‌هایی از تاریخ، قربانیان بی‌شماری برجای گذاشته و هراس از این بیماری، تا حوزه شعر و قصه و ادبیات ملت‌ها دامن کشیده است. نمونه‌هایی از اشعار شاعران ایرانی وجود دارد که به گونه‌ای در آنها خطر وبا، به صورت نمادین مطرح شده است. بد نیست بدانید که نام «عشق سال‌هایی وبایی» بر یکی از آثار معروف «گابریل گارسیا مارکز» نویسنده بزرگ آمریکای لاتین ماندگار شده است و نمایانگر این واقعیت است که زنجیره وبا، به صورت یک دور تسلسل باطل در کره مسکونی ما قربانی گرفته است و در آستانه سده بیست و یکم، همچنان در صدر دشمنان سلامتی بشر قرار دارد.
به همین دلیل سازمان جهانی بهداشت، تلاش‌های خود را برای گسستن این زنجیره به کار گرفته است تا با ایمن‌سازی تدریجی مناطق وباخیز، راه مهار و ریشه کنی این بیماری مرگ بار تاریخ بشر را هموار کند.
تلاش جهانی برای قطع زنجیره «وبا»
بیماری وبا، در فصل مساعد سال و در ایران در اردیبهشت ماه امکان بروز و شیوع پیدا میکند و منحنی شیوع بیماری در تابستان اوج می‌گیرد و با فرا رسیدن پاییز دامنه انتشار بیماری کاهش یافته و در ماه آذر به صفر می‌رسد.
آشامیدن آب‌های آلوده به‌ویژه در فصل گرما برای رفع تشنگی، استفاده از آب‌های آبیاری درختان برای شست و شوی میوه‌ها، خرید انواع خوراکی‌های خام و بستنی از دست‌فروشان و مصرف یخ آلوده امکان انتقال میکروب بیماری‌های روده‌ای و اسهالی مثل "وبا" را افزایش می دهد.
پایان شیوع بیماری در ماه میانی پاییز به منزله نابودی میکروب این بیماری نیست، بلکه میکروب‌ها همان‌طورکه اشاره شد تا درجات معینی از سرما نیز در زمستان زنده می‌مانند و در بهار سال بعد دوباره چرخه بروز و شیوع بیماری از سرگرفته می‌شود. بنابراین رعایت بهداشت در تمام زمینه‌ها می‌تواند نقش مهمّی در مهار این بیماری داشته باشد.
نشانه‌های بیماری وبا
اسهال و استفراغ از نشانه‌های بیماری وباست. در اسهال وبایی گاهی رشته‌های سفید نیز دیده می‌شود. این نوع اسهال به هیچ وجه اسهال خونی نیست و در بسیاری موارد در حد خفیف و متوسط است. در صورت عارض شدن بیماری شدید بیمار درد شکم ندارد و مدفوع آبکی و جاری است. با شدت گرفتن اسهال ظرف چند ساعت بیمار به اغماء می‌رود و اگر به موقع به یک مرکز درمانی رسانده نشود، جان خود را از دست می‌‌دهد. بنابراین کاهش شدید آب بدن علت اصلی مرگ بیمار وبایی است. افراد به محض مشاهده این نشانه‌ها باید به مرکز بهداشتی و بیمارستانی مراجعه کنند و با دادن آزمایش (در صورت نوع متوسط) بستری شوند.
چرخه انتقال بیماری
انتقال فرد به فرد در بیماری وبا وجود ندارد و دست زدن به بیمار مثل ایدز یا هپاتیت اشکالی ندارد و بیماری از این طریق انتقال نمی‌یابد. تنها راه انتقال این بیماری از طریق مدفوع فرد مبتلا می‌باشد.
آشامیدن آب‌های آلوده به‌ویژه در فصل گرما برای رفع تشنگی، استفاده از آب‌های آبیاری درختان برای شست و شوی میوه‌ها، خرید انواع خوراکی‌های خام و بستنی از دست‌فروشان و مصرف یخ آلوده امکان انتقال میکروب بیماری‌های روده‌ای و اسهالی مثل "وبا" را افزایش می دهد. بنابراین کوتاه کردن مرتب ناخن‌ها برای جلوگیری از تجمع آلودگی در زیر آنها، شست وشوی مرتب دست‌ها با آب و صابون پس از توالت، شستن کاهو و سبزیجات با آب سالم و ضدعفونی‌کردن آنها با مایع ظرفشویی یا ضدعفونی کننده، جوشاندن کشک مایع و شیر پاستوریزه نشده و دفع مناسب زباله‌ها می‌تواند این چرخه انتقال را متوقف کند.
آشنایی مسئولان و کارکنان یک مرکز درمانی، از دربان گرفته تا پزشک معالج می‌تواند در درمان و نجات به‌موقع یک بیمار حاد وبایی مؤثر واقع شود.
بیماری باید ظرف 48 ساعت توسط مسئولین وزارت بهداشت به سازمان بهداشت جهانی اطلاع داده شود. اما متأسفانه روند اطلاع رسانی به سازمان بهداشت جهانی، اکنون توسط کشورها رعایت نمی‌شود. دلیل این مورد نیز برخوردهای نامناسب سیاسی و اقتصادی با کشور درگیر این نوع بیماری‌هاست. به‌همین جهت کشورها از ترس تحریم اقتصادی ترجیح می‌‌دهند این نوع موارد را گزارش ندهند.
شبکه مراقبت بیماری‌های همه‌گیر
مراقبت به معنی استفاده به موقع و صحیح از اطلاعات مربوط به وقایعی است که ثبت و جمع‌آوری شده و در یک مرکز طبقه‌بندی می‌شود. براساس این اطلاعات شاخص‌های بهداشتی مشخص می‌شود و نقاط قوت و ضعف یک بیماری و مسائل بهداشتی، تعیین و امکان اصلاح و مبارزه با بیماری فراهم می‌شود. در واقع مجموع اطلاعات به‌دست آمده به‌صورت گزارش مستند به مسئولان مربوطه برای اصلاح و بهبود شاخص‌های بهداشتی ارائه می‌شود تا اقدامات مقتضی صورت پذیرد.
کوتاه کردن مرتب ناخن‌ها برای جلوگیری از تجمع آلودگی در زیر آنها، شست وشوی مرتب دست‌ها با آب و صابون پس از توالت، شستن کاهو و سبزیجات با آب سالم و ضدعفونی‌کردن آنها با مایع ظرفشویی یا ضدعفونی کننده، جوشاندن کشک مایع و شیر پاستوریزه نشده و دفع مناسب زباله‌ها می‌تواند چرخه انتقال بیماری وبا را متوقف کند.
نظام مراقبت بیماری‌های همه‌گیر، یک نظام پیوسته است که از مراکز بهداشتی کشورها شروع و به مرکز سازمان بهداشت جهانی ختم می‌شود. چگونگی برخورد با بیماری‌های همه‌گیر متفاوت است. در جایی که بیماری اسهال آبکی حاد در افراد 5 سال به بالاتر مشاهده شد نیازی به آزمایش نیست و باید به وبا مشکوک شد و مراقبت‌های بهداشت و درمان را آغاز کرد. مردم آنقدر باید با تعاریف بیماری وبا آشنا باشند که خودشان با مشاهده نشانه‌ها بلافاصله به مرکز بهداشتی منطقه گزارش دهند.
پیام‌های بهداشتی صریح نیست
به اعتقاد کارشناسان بهداشتی پنهان کردن اخبار بهداشتی به مصلحت هیچ‌کس و هیچ‌جا نیست. این نکته به‌ویژه در مرزهای داخلی یک کشور، اهمیت بیشتری به خود می‌گیرد، زیرا علاوه بر زیان‌های اقتصادی و سیاسی، جان انسان‌ها را نیز به خطر می‌اندازد.
افراد به‌دلیل عدم اطلاع کافی از بروز یک بیماری، مبتلا می‌شوند و جانشان به خطر می‌افتد. بی تردید مسأله بیماری وبا نیز به‌عنوان بیماری بومی ایران، مسئولیت دستگاه‌های مرتبط امور بهداشتی را دوچندان میکند و ارائه اطلاعات همگانی و آموزش فراگیر از طریق رسانه‌های جمعی به‌ویژه صدا و سیما می‌تواند در کاهش این بیماری موثرتر واقع شود.
یک خانم خانه‌دار در این مورد می‌گوید: چندی پیش از طریق تلویزیون و در برنامه‌های مختلفی راجع به رعایت اصول بهداشتی در استفاده از سبزی و میوه و آب بهداشتی اطلاعاتی کسب کردم که به‌صورت ابهام‌آمیزی نیز امکان ابتلا به بیماری‌های واگیردار را گوشزد می‌کرد امّا اعلام مستقیم و هشدارهای به موقع گویا چندان مورد توجّه مسئولان نیست.
به اعتقاد کارشناسان پنهان کردن اطلاعات و اخبار مربوط به شیوع بیماری‌های همه‌گیر که با جان شماری از انسان‌ها سرو کار دارد ،هر نوع مصلحت‌اندیشی مسئولان را تحت‌شعاع قرار داده و زیر سوال می‌برد. بنابراین اطلاعات شفاف و به‌موقع تنها راه حل منطقی است.
