ویروس قاتل
ویروس های آنفلوآنزا همیشه باعث آزار و ناخوشی ما بوده اند و همه ما تجربه ناراحت کننده تب و لرز، بدن درد و سرفه ناشی از آنها در فصول سرد را داشته ایم، اما دردسرهای ناشی از این ویروس ها تنها به بیماری معمول آنفلوآنزا ختم نمی شود؛ هر چند سال یک بار آنها چهره ای مرگبار به خود می گیرند و مشکلی جهانی را باعث می شوند. میزبان ویروس های آنفلوآنزا در اصل، پرندگان آبی بوده اند و تنها بعدها بوده است که با بدن انسان ها تطبیق یافته اند و انواع ویروس های آنفلوآنزای انسانی به وجود آمده است. ویروس های آنفلوآنزا هر سال دستخوش تغییراتی جزیی به علت جهش های ژنتیکی می شوند و برای همین است که ما علیرغم آنکه سال قبل به آنها مبتلا شده ایم- یا واکسن آنفلوآنزا را تزریق کرده ایم- و بدنمان نسبت به آن نوع ویروس ها مصون شده، سال بعد دوباره در معرض بیماری قرار می گیریم؛ دستگاه دفاعی ما ویروس های جدیداً به وجود آمده را نمی شناسد. واکسیناسیون ضد آنفلوآنزا نیز به همین دلیل هر سال باید با واکسن هایی که بر ضد این ویروس های جدید ساخته شده اند تکرار شود. اما به جز این، هر 25 تا 30 سال یک بار، ویروس های آنفلوآنزا دچار تغییراتی عمده می شوند؛ به این ترتیب که معمولاً انواع ویروس های آنفلوآنزای پرندگان و ویروس های آنفلوآنزای انسانی هنگامی که در بدن یک میزبان مشترک- مثلاً خوک که به هر دو ویروس حساس است- قرار دارند، ژن های خود را با هم مبادله می کنند و در نتیجه ویروس جدیدی به وجود می آید که دستگاه ایمنی بدن ما اصلاً با آن آشنایی ندارد و می تواند شدیداً بیماری زا باشد. گاهی نیز ویروس های آنفلوآنزای پرندگان تدریجاً در طول سال ها با بدن انسان تطبیق می یابند. در هر حال تقریباً هر 25 سال یک بار، ویروس جدید به وجود آمده به سرعت در سراسر جهان گسترش می یابد و باعث تلفات بسیار می شود. در قرن بیستم، سه بار این واقعه در سال های 1918 و1957 و1968 رخ داده است و میلیون ها نفر به کام مرگ رفته اند.
در صورتی که مرغ یا سایر طیور را نگهداری می کنیم و آنها ناگهان بمیرند، باید از تماس با لاشه آنها اجتناب کنیم و به مسئولان بهداشتی اطلاع دهیم. بالاخره این که اگر مرغ و تخم مرغ کاملاً پخته شوند (با حرارت بالای 70 درجه) خوردن آنها هیچ خطری ندارند.
از چند سال پیش، واقعه ای مشابه در جریان بوده است. ویروس H5N1 که باعث آنفلوآنزای فوق حاد در طیور می شد و مرگ و میر فراوان در آنها به بار می آورد، توانسته است انسان ها را هم مبتلا کند. از بیش از 180 نفری که از دو سال پیش با این ویروس آلوده شده اند بیش از نیمی از آنها فوت کرده اند. خوشبختانه تا به حال انتقال بیماری، منحصر به افرادی بوده است که تماس نزدیک و مدام با مرغ ها یا سایر ماکیان آلوده داشته اند؛ مثلاً افرادی که در مرغداری ها کار می کرده اند یا سلاخی این پرندگان را انجام داده اند. اما نگرانی دانشمندان این است که این ویروس در ادامه تغییرات ژنتیکی خود، بیشتر با بدن انسان سازگار شود، به طوری که مانند انواع معمول آنفلوآنزای انسانی به راحتی از یک انسان به انسان دیگر منتقل شود؛ پدیده ای که خوشبختانه هنوز رخ نداده است.
در آنفلوآنزاهای انسانی، ویروس در ترشحات تنفسی وجود دارد و هنگامی که پس از عطسه و سرفه، این ترشحات را استنشاق می کنیم یا به سطوح آلوده شده با این ترشحات دست می زنیم و سپس دستمان را به بینی یا دهانمان می زنیم ویروس به ما منتقل می شود. آنفلوآنزای مرغی ویروس H5N1 در ترشحات تنفسی و فضولات پرندگان دفع می شود اما با توجه به عدم سازگاری ویروس با بدن انسان، لازم است فرد به مدت طولانی به میزان زیاد با ترشحات آلوده یا سطوح آلوده شده با آنها در تماس باشد تا احیاناً به بیماری مبتلا شود. انتقال انسان به انسان این بیماری نیز جز در مواردی نادر- رخ نمی دهد.
مشکل دیگری که پزشکان با آن روبه رو شده اند، بروز مقاومت نسبت به داروهای موجود ضد ویروس آنفلوآنزا است. در حال حاضر دو گروه دارویی ضد آنفلوآنزا موجودند؛ یکی داروهای قدیمی تر آمانتادین و ریمانتادین - که بسیاری ویروس های آنفلوآنزا از جمله ویروس آنفلوآنزای مرغی نسبت به آن درجاتی از مقاومت را نشان می دهند و بنابراین توصیه شده که مصرف آنها کنار گذاشته شود. گروه دوم که جدیدترند، داروهای مهار کننده نورآمینیداز نام دارند و در صورت مصرف شدن در ابتدای آلوده شدن با ویروس، با جلوگیری کردن از تکثیر آن، باعث عدم ابتلای فرد به بیماری یا تخفیف یافتن علائم می شوند. در این دسته، در حال حاضر دو داروی اوسلتامیویر با نام تجاریTAMIFLU) ) به صورت قرص خوراکی و زانامیویر با نام تجارتیRELENZA) ) به صورت اسپری استنشاقی وجود دارند. بنابراین این دو دارو در حال حاضر تنها داروهای موجود برای درمان افرادی هستند که به آنفلوآنزای مرگبار مرغی مبتلا شده اند. اما در مورد استفاده از این داروها هم مشکلاتی وجود دارد؛ اولاً مقاومت نسبت به این داروها- هر چند به میزان کم- هم گزارش شده است. ثانیاً شکل تزریقی این داروها در حال حاضر موجود نیست و بالاخره این که این داروها گران قیمت اند و شرکت های دارویی تولید کننده آنها نیز در برابر سیل سفارشات کشورها با توجه به توان محدود تولیدشان، به سهمیه بندی تحویل آنها اقدام کرده اند.
در حال حاضر واکسنی برای انسان ها برای پیشگیری از ابتلا به آنفلوآنزای مرغی در بازار وجود ندارد. اما ما چه می توانیم بکنیم؟ تنها کاری که شخصاً از دست ما برمی آید رعایت نکات بهداشتی است؛ یعنی همان نکاتی که در مورد آنفلوآنزای انسانی هم باید رعایت شود؛از جمله شستن مکرر دست ها و پاک و ضد عفونی کردن سطوح آلوده. در صورت بروز همه گیری، باید از تماس با بیماران و رفتن به جاهای پر ازدحام پرهیز کرد. در صورتی که مرغ یا سایر طیور را نگهداری می کنیم و آنها ناگهان بمیرند، باید از تماس با لاشه آنها اجتناب کنیم و به مسئولان بهداشتی اطلاع دهیم. بالاخره این که اگر مرغ و تخم مرغ کاملاً پخته شوند (با حرارت بالای 70 درجه) خوردن آنها هیچ خطری ندارد.
علی ملائکه
