خلط خونی در افراد سیگاری
عفونت‌هایی که در دراز مدت باعث برونشکتازی می شوند، یعنی باعث گشادی مجاری هوایی در ریه می شوند، نیز می توانند خلط خونی ایجاد کنند.
هموپتزی (Hemoptysis) یک اصطلاح پزشکی است که به وجود خون در خلط اطلاق می شود. البته این خونی که در خلط وجود دارد، می تواند تنها در حد رگه‌های خون یا در حجم بسیار زیاد باشد. گاهی نیز پیش می آید که فردی حالت تهوع دارد و در استفراغ خود رگه‌های خون می بیند. این دو حالت کاملا با هم فرق دارند.
در هموپتزی، خون در خلطی که همراه سرفه است از ریه ی فرد خارج می شود، اما منشأ خون در استفراغ، وجود مشکل در معده یا دستگاه گوارشی بیمار است.
آقای دکتر حمید سهراب‌پور، فوق تخصص بیماری‌های ریوی دراین باره توضیح می دهند:
آقای دکتر، با چه روشی می توان این دو علامت را از هم افتراق داد؟
یک روش وجود دارد که البته خیلی قابل اعتماد نیست و آن هم روش مشاهده است، یعنی اگر خون به علت خون ریزی معده باشد، رنگ آن روشن است، اما رنگ خونی که از ریه خارج شده تیره است. راه بهتر برای افتراق این دو، استفاده از کاغذهای ph متری است که در واقع با استفاده از آنها اسیدی یا قلیایی بودن خون را اندازه می گیریم. اگر اسیدی باشد، از معده آمده و اگر قلیایی باشد، حتما از ریه آمده است.
آیا با این کار، علت خلط خونی مشخص می شود؟
نه، اما باید گفت شایع‌ترین علت هموپتزی برونشیت است. برونشیت در افراد سیگاری میانسال دیده می شود، یعنی همان افرادی که از 18-17 سالگی به قول خودشان تفریحی سیگار کشیده‌اند و تا حالا 10 یا 15 سال است که سیگاری‌اند. در این افراد آثار بیماری برونشیت مزمن بروز می کند و علامت‌ها شروع می شود.
چه علامت‌هایی در این افراد دیده می شود؟
سرفه، دفع خلط و تنگی نفس که گاهی به تدریج آنقدر شدید می شود که فرد سیگاری قادر به انجام ساده‌ترین کارها هم نیست، چون در این مرحله برونشیت مزمن شده و متأسفانه با وجود اصرار ما، فرد سیگار را ترک نکرده و دیگر بیماری قابل درمان نیست. در واقع در این شرایط، یک سری تغییرات ساختاری در نسج ریه اتفاق افتاده، مشکل فرد در اثر مصرف سیگار پیشرفت کرده و غیر قابل برگشت شده است. این بیماران در مخاط و بافت مجاری هوایی خود دچار التهاب و پرخونی هستند و گاهی در اثر سرفه‌های شدید، مویرگ‌های سطحی این مجاری پاره شده و هموپتزی (خلط خونی) پدیدار می شود.
علت‌های دیگر بروز خلط خونی چیست؟
عفونت‌هایی که در درازمدت باعث برونشکتازی می شوند یعنی باعث گشادی مجاری هوایی در ریه می گردند،نیز می توانند خلط خونی ایجاد کنند. در این موارد خون‌ریزی‌ها بیش از رگه‌های خون هستند. اگر خون ریزی زیاد باشد، مثلا در 24 ساعت حدود 300 تا 400 سی سی خون دفع شود، اصطلاحاً می گوییم :خلط خونی شدید اتفاق افتاده است.
برخی از تومورهای داخل ریه به خصوص سرطان‌های ریه یا سل هم می توانند، خون ریزی کنند. آمبولی‌ها و حفره‌های ریوی که در جداره ی خودشان عروق پُر خون دارند، نیز خون ریزی می دهند که می تواند بسیار خطرناک باشد.
در برخورد با بیماران دچار خلط خونی حاد و فعال چه باید کرد؟
این افراد باید به سرعت به پزشک و مراکز درمانی مجهز رسانده شوند. به محض اینکه فرد مراجعه کرد، باید یک رگ خوب به وسیله ی آنژیوکت برایش گرفته شود تا در صورت لزوم، خون و مایعات لازم به او تزریق شود. از همه مهم تر آرامش دادن به این بیماران است. باید با آنها صحبت کرد و حتی از داروهای آرام بخش و داروهایی که سرفه را متوقف می کند استفاده کرد، تا او آرام تر شود. پزشک با انجام رادیوگرافی ساده از ریه و در صورت لزوم انجام سی تی اسکن، نسج ریه را به خوبی بررسی می کند. آزمایش خلط و آزمایش خون هم گاهی به عمل می آید و خلاصه با استفاده از تمام این روش‌ها، محل دقیق خون ریزی شناسایی می شود.
اگر هموپتزی در حد رگه‌های خون باشد چطور؟
دسته بندی بیماران مبتلا به خلط خونی باید حتماً به وسیله ی پزشک صورت گیرد. گاهی خون ریزی کم است اما ممکن است به نوع شدید تبدیل شود، پس باید بیمار مراجعه کند و این حالت را جدی بگیرد. اغلب سیگاری‌‌ها دیدن خلط خونی را جدی نمی گیرند و می گویند به علت سرفه ی زیاد گلویم زخم شده و به این فکر نمی کنند که شاید این علامت بروز یک مشکل جدی در ریه ی آنها باشد. آنها باید به صورت سرپایی مراجعه کنند و تحت درمان قرار بگیرند تا علت اصلی شناسایی و برطرف شود و نباید به راحتی از کنار این علامت مهم بگذرند.
هموپتزی در خانم‌ها بیشتر اتفاق می‌افتد یا آقایان ؟
در آقایان، به علت اینکه بیشتر اهل سیگار و قلیان هستند،بیشتر اتفاق می افتد. بیشتر بیماران ما، آقایان در دهه ی 4و 5 زندگی هستند و اغلب هم برونشیت‌های مزمن دارند، البته سرطان ریه و همان طور که گفتیم برونشکتازی (گشادشدگی مجاری هوا در ریه) هم خلط خونی می دهد که درصد برونشکتازی در خانم‌ها و آقایان مساوی است.
اگر در یک خانم باردار خلط خونی اتفاق بیفتد، دلیل خاصی دارد؟
اختصاصاً در مسئله ی بارداری مشکلی وجود ندارد که به دلیل آن خلط خونی اتفاق بیفتد. مثلاً خانمی ممکن است، برونشکتازی (گشادی مجاری هوا) داشته باشد و این خلط خونی در او دیده شود. گاهی هم خانم‌ها در بارداری مبتلا به نوعی بیماری به نام آمبولی می شوند.
در بارداری به علت تغییرات هورمونی و نیز فشار رحم روی وریدهای شکم و لگن، گردش خون در پاها راکد می شود و ایجاد لخته می گردد. ممکن است بعد از مدتی لخته ی مزبور از جای خود کنده شده و به بالا و به سمت ریه‌ها پرتاب شود. این حالت با علا‌ئمی مثل تنگی نفس و درد در قفسه ی سینه، خود را بروز می دهد اما گاهی هم ممکن است خلط خونی ایجاد کند. اصول درمانی و تشخیصی برای یک فرد حامله دارای خون در خلط (هموپتزی)، با افراد دیگر تفاوتی ندارد. فقط محدودیت ما به دلیل انجام عکس‌های رادیولوژی یا سی تی اسکن است. برای همین سعی می کنیم با بررسی برونکوسکوپی تشخیص بدهیم، عامل خون ریزی دهنده کجاست و حتی در شرایطی که جان مادر در خطر باشد، با روشهای یلد کردن و پیش بند سربی روی شکم مریض را پوشانده و یک یا دو عکس می گیریم.
اگر هم نیاز به استفاده از داروها باشد، بسته به ماه بارداری تجویز می شود. اگر بعد از ماه سوم باشد، نگرانی نداریم و دارو تجویز می کنیم، اما در سه ماهه ی اول به علت ایجاد اختلالات در جنین، توصیه به دارو درمانی نمی شود. باز هم همیشه جان مادر ارجح است و باید شرایط را سنجید.
برای بیمارانی که خون ریزی شدید دارند هم می توانید برونکوسکوپی کنید؟
اگر حال عمومی مریض خوب باشد و از لحاظ قلبی و تنفسی شرایط مطلوب داشته باشد، با همکاری متخصص بیهوشی بیمار را برای مدت کوتاهی بیهوش کرده و تحت برونکوسکوپی با دقت بالا (برونکوسکوپی فایبراپتیک) محل دقیق خون ریزی و ضایعه را که در عکس رادیوگرافی دیده نشده یا قطعا تشخیص داده نشده را مشخص می کنیم و سپس درمان با جراحی انجام می شود.
چگونه قسمت آسیب دیده تحت جراحی قرار می‌گیرد؟
بعد از مشخص شدن محل، اغلب موارد یک تکه ی کوچک از ریه را که ضایعه و خون ریزی می دهد، برمی داریم. موارد نادری هم هست که قسمت اعظمی از ریه را برمی داریم. این بیماران آنقدر به ریه شان آسیب رسانده‌اند که به نظر من، آگاهانه خودشان را دچار این دردسرها کرده‌اند.
و اما توصیه آخرتان!
مهم ترین عامل ایجاد بیماری‌های ریوی، سیگار است. پدرها و مادرهایی که در حضور بچه‌هایشان سیگار می کشند، زمینه ی بروز انواع بیماری‌ها را در آنها مهیا می کنند و چه نسل‌هایی از آنها که به علت همین سیگار گرفتار نخواهند شد.
چرا این بمب ساعتی " سیگار" را با خودتان حمل می‌کنید؟ این بمب معلوم نیست کی منفجر شود؟
به فکر خود و خانواده‌تان باشید. اگر سیگار را ترک نکنید، داروهایی که برایتان تجویز می شود اثر خوب و موثری روی درمان شما نخواهند داشت. بعد از کشیدن سیگار، از بوسیدن بچه‌هایتان خودداری کنید. چرا که همه ی مواد سمی و مشکل آفرین، دور تا دور دهان شما و روی صورتتان است. مراقب باشید . حتماً این نکته را تا به حال نمی دانستید و تا کنون فقط دود سیگار را از بچه‌ها دور می کردید. چرا این گونه بی رحمانه نسج سالم و فضای شگفت انگیز تهویه ی هوا در ریه را که خدا آفریده خراب می کنید؟ سیگار را ترک کنید!
الهه رضائیان
