چگونه می توان از پوکی استخوان جلوگیری کرد؟
خانم‌ها، مواظب استخوان‌هایتان باشید! استخوان‌ها ستون های بدن شما هستند و عضلات شما برای فعالیت مناسب به سلامت استخوان‌ها نیاز دارند. برعکس، برای داشتن استخوان های قوی و سالم باید فعالیت ورزشی و عضلانی مداوم و مناسب داشته باشید.
شما خانم‌ها به علت داشتن شرایط خاص هورمونی، بسیار در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارید و این مسئله در مورد همسر، پدر و برادرانتان صادق نیست.در عوض در این زمینه نگران دخترانتان باشید! شما زودتر و بیشتر از آقایان دچار پوکی استخوان می‌شوید و اگر یائسه شده‌اید چندین برابر مردان همسن خود در معرض بروز این مسئله و عوارض مربوط به آن قرار دارید.
خانم‌ها علاوه بر مسائل فیزیولوژیک، به دلیل شرایط زندگی و کاری نیز در معرض خطر هستند؛ شما خانم خانه دار چقدر خودتان را ملزم می کنید که ورزش و نرمش کنید؟ چقدر از نظر تغذیه به احتیاجات خود توجه می کنید؟
خانم‌هایی که در روز، حدود 30 تا 60 دقیقه پیاده‌روی داشته باشند، چهار تا هفت برابر، ذخیره استخوانی بیشتری خواهند داشت.
پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان از نظر تعریف یعنی کاهش تراکم (دانسیته DENSITY)استخوانی، به نحوی که سبب ضعف و شکنندگی استخوان ها می شود. این مسئله گاهی آن قدر جدی است که می تواند بدون این که خبر کند، سبب شکستگی‌های ناگهانی استخوان ها شود؛ مثلاً در حالی که خم شده‌اید و می خواهید روزنامه را از زمین بردارید یا جاروبرقی را از اتاقی به اتاق دیگر می برید و یا حتی وقتی سرفه می کنید.
براساس مطالعاتی که صورت گرفته سالانه یک و نیم میلیون شکستگی در اثر پوکی استخوان به وجود می آید که عمدتاً در نواحی ستون فقرات، لگن و مچ دست رخ می دهد. تقریباً در مورد نیمی از خانم های بالای 50 سال یا بیشتر، احتمال حداقل یک شکستگی به این علت وجود دارد. خوشبختانه برای این که کاری در این زمینه صورت بدهیم، هرگز خیلی دیر نیست.
لازم است بدانید که استخوان‌های شما مرتب در حال بازسازی اند. یک سیکل استخوان سازی حدود دو تا سه ماه طول می کشد. وقتی جوان تر هستید، میزان استخوان ساخته شده، بیشتر از استخوان برداشته شده است. بیشترین میزان توده استخوانی را در 35 سالگی دارید و پس از آن در یک سرازیری قرار می گیرید؛ به این معنا که استخوان برداشته شده بیشتر از استخوان ساخته شده خواهد بود.
به هنگام قرار گرفتن در این سرازیری، اگر کلسیم و ویتامین D کافی دریافت نکنید، سرعت کاهش توده استخوانی افزایش می یابد. با افزایش سن، 35 تا 50 درصد توده استخوانی خود را از دست می دهید و در زمان یائسگی این سرعت افزایش می یابد.
خطر گسترش پوکی استخوان به میزان استخوان سازی و افزایش ذخیره آن در سنین 25 تا 35 سالگی بستگی دارد. هر چه ذخیره استخوانی بیشتری داشته باشید، پوکی استخوان در شما دیرتر شروع خواهد شد. بنابراین، درمان و توجه به تنظیم تغذیه در این سنین اهمیت بسیاری دارد.
عوامل و زمینه‌ها
به طور خلاصه این عوامل در شروع و شدت پوکی استخوان مؤثرند:
- جنسیت؛ پوکی استخوان در خانم‌ها دو تا سه برابر شایع تر از آقایان است. به علاوه خانم‌هایی که دیر قاعدگی شان شروع شده و خانم‌هایی که زودتر یائسه شده‌اند در معرض خطر بیشتری قرار دارند. همچنین در خانم‌هایی که جثه کوچکتری دارند احتمال بروز پوکی استخوان بیشتر است.
- سن؛ خانم‌های بالای 35 سال.
- نژاد؛ نژاد سفید و خانم های جنوب شرقی آسیا.
- سابقهِ خانوادگی؛ داشتن خواهر یا مادر با سابقهِ پوکی استخوان.
- مصرف سیگار؛ (به دلیل ایجاد اختلال در جذب کلسیم و ساخت استخوان)
- مصرف برخی داروها؛ مثلاً مصرف طولانی مدت کورتون در مورد بیماری‌های مزمنی نظیر آسم و روماتیسم مفصلی و بیماری های پوستی.
نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه کرد این است که ارتباط پوکی استخوان و مصرف کورتون در مواردی صادق است که این مصرف در درازمدت و با مقادیر فراوان صورت گیرد. باید توجه داشت اگر به هر دلیلی مجبور به مصرف طولانی مدت کورتون هستید، حتماً باید کلسیم و ویتامینD دریافت کنید.
- مصرف الکل نیز از مواردی است که در ایجاد پوکی استخوان مؤثر است و باید مد نظر قرار گیرد.
تشخیص
در مورد تشخیص پوکی استخوان نکته بسیار مهمی که باید مورد توجه و تأکید قرار گیرد این است که اگر فرد پوکی استخوان شدید داشته باشد در حدی که سبب شکستگی‌های خود به خودی شود، حتماً با یک عکس معمولی از هر کدام از استخوان‌ها قابل تشخیص است. شیوهِ دیگر تشخیص، سنجش تراکم استخوان است که توصیه شده فقط در این موارد انجام شود:
- اگر در سن یائسگی هستید و هورمون جایگزین مصرف نمی کنید.
- اگر به مدت طولانی و با مقدار بالا داروهایی مصرف می کنید که پوکی استخوان ایجاد می کنند.
- اگر دیابت نوع یک دارید که انسولین مصرف می کنید و یا به بیماری های کبدی و کلیوی مزمن دچار هستید.
- اگر سابقهِ خانوادگی پوکی استخوان دارید.
- اگر یائسگی زودرس داشته اید.
- خانم‌های یائسه با سن بالای 50 سال که یکی از موارد بالا را نیز داشته باشند.
- خانم‌های یائسه با سن بالای 65 سال.
عوارض پوکی استخوان
- دردهای استخوانی و دردهای مزمن در ناحیه گردن و کمر.
- شکستگی‌های استخوانی در ناحیه ستوان فقرات، لگن و مچ دست (شکستگی‌های ستون فقرات ممکن است خود به خود رخ دهند و در درازمدت سبب کاهش قد و خمیدگی پشت شوند؛ شکستگی‌های لگن بسیار مهم اند و در خانم های با سنین بالا، به دلیل عوارض، سبب مرگ زودرس خواهند شد؛ شکستگی‌های مچ دست در خانم‌ها با زمین خوردگی و با نیروی کمتری در مقایسه با فرد عادی رخ می‌دهند).
درمان
- درمان جایگزینی هورمونی؛ اگر در مرحله بعد از یائسگی هستید این شیوه درمان توصیه می شود. گفتنی است این درمان کاهش خطر بیماری‌های قلبی و آلزایمر (فراموشی پیری) را نیز سبب می شود.
- ورزش مداوم و مرتب بسیار مؤثر است؛ گفته می شود خانم‌هایی که در روز، حدود 30 تا 60 دقیقه پیاده‌روی داشته باشند، چهار تا هفت برابر، ذخیره استخوانی بیشتری خواهند داشت. بنابراین خانم‌هایی که مجبورند مسیری را برای رسیدن به محل کار پیاده روی کنند بسیار خوش شانس هستند؛ و اگر این پیاده روی در معرض آفتاب باشد سود بیشتری برده‌اند.
- دریافت کلسیم به مقدار کافی و پروتئین مناسب در غذاها و در صورت نیاز مصرف آنها به شکل دارو؛ کلسیم علاوه بر استخوان‌ها، برای دندان‌ها، انعقادخون، تنظیم ضربان قلب و ترشحات هورمونی بدن مورد نیاز است و باید روزانه به میزان 1200 میلی گرم در زنان به طور معمول و در مرحله یائسگی 1500 میلی گرم مصرف شود. ویتامینD نیز به عنوان عامل همراه و مهم استخوان سازی همواره باید در رژیم غذایی وجود داشته باشد؛ بنابراین مصرف دائمی و مرتب شیر ، پنیر، ماست ، کرهِ مارگارین، ماهی و نان به عنوان منبع غنی این مواد توصیه می شود.
- سیگار نکشید؛ اگر سیگار نمی کشید و اطرافیانتان نیز سیگاری نیستند بسیار خوشبخت هستید.
- از مصرف زیاد قهوه خودداری کنید.
در عین لزوم توجه به مطالب ذکرشده، باید گفت بی دلیل نگران پوکی استخوان نباشید؛ اگر تغذیه مناسبی دارید، اگر فعالیت ورزشی و بدنی انجام می‌دهید، اگر سیگار نمی کشید و اگر به موقع یائسه شده‌اید و همچنین تغذیه و فعالیت ورزشی و بدنی مناسب در سنین 25 تا 35 سالگی داشته‌اید، اصلاً نگران نباشید.
نکته آخر این که، به عنوان یک مادر به دخترانتان آموزش دهید که چگونه می توان از پوکی استخوان جلوگیری کرد.
